Ўзбекистон республикаси соғЛИҚни сақлаш вазирлиги тошкент фармацевтика институти

6- Маъруза
Юпқа қатлам хроматографияси, унинг услубий
асослари. Ёпиштирилган ва ёпиштирилмаган
юпқа қатламлар.
Маъруза вақти - 2 соат
Ўқитиш мақсади - Талабаларни юпқа қатлам хроматографияси ва унга қўйиладиган талаблар, уларни айрим дори турларини аниқлашда қўлланилиши билан таништириш.
Маъруза режаси- а) юпқа қатлам хроматографияси ва унга қўйиладиган талаблар. б) сорбентлар, ёпиштирилган ва ёпиштирилмаган сорбентли пластинкалар. в) сорбентларни активлик даражаларини аниқлаш. г) юпқа қатламли пластинкаларни тайёрлаш ва текширилувчи моддалар намуналарини пластинкага ўтказиш. д) хроматограммани бажариш, хроматограммадаги моддаларни йиўилган жойларини аниқлаш. е) айрим дори турларини аниқлашда юпқа қатлам хроматографиясини қўлланилиши.
Адабиётлар:
1. ГФ Х-Хl. 1968-1990 г.
2. А.Ю.Ибодов - Фармацевтик кимё. Тошкент.1996 й.
3. М.Шаршунова, В.Шварц, Ч.Михалец - Тонкослойная хро-
матография в фармации и клинической биохимии. 1-2
част. Изд."Мир". М. 1980 г.
4. А.А.Лурье- Хроматографические материали. М. Химия. 1978.
5. Б.В.Айвазов - Практическое руководство по хроматографии.
Изд."Висшая школа". М. 1968 г
6. Б.В.Айвазов - Введение в хроматографию.М."Высщая школа". 1983 г.

Юпқа қатламли хроматографиянинг услубий асослари
Ёпиштирилган ва ёпиштирилмаган қатламлар
Юпқа қатламли хроматография уч йўналишда қўлланади:
1) моддалар ва аралашмаларнинг сифат тахлили учун, 2) моддалар аралашмасининг миқдорий тахлили учун, 3) ҳар бир компонентни препаратив ажратиш учун. Юпқа қатламли хроматографияни ўтказиш бир неча босқичда кечади: а) юпқа қатламли пластинкани тайёрлаш, б) намуна эритмаларини тайёрлаш, в) намуна эритмасини юпқа қатлам пластинкасига ўтказиш, г) хроматографик ажратишни амалга ошириш, д) хроматограммадаги доғларни аниқлаш, е) ажратиш натижаларни изохлаш ва хроматограммаларни (ишчи дафтарга) қайд этиш.
Бу босқичларни амалга ошириш учун лаборатория столи, керакли ўлчамларда ойна, пластинкалар ва зарур сорбентлар (ёки тайёр фирма пластинкалари), микропипеткалар, хроматографик ажратишни пластинкада ўтказиш учун камера, модда йиғилган жойни кўрсатувчи реактивни сепиш учун пуркагич, ҳавони янгилаш шкафи ва пластинкаларни қуритиш учун қуритувчи шкаф зарур.
Юпқа қатламли хроматография қилишда асосан икки хил ёпиштирилган ва ёпиштирилмаган қатламли пластинкалар қўлланади.
Ёпиштирилган қатламли пластинкалар, уларга майдалаб эланган хроматографик материалларни сувда ёки органик эритувчидаги суспензиясини қуйиб тайёрланади. Суспензияга одатда ёпиштириш учун боғловчи моддалар қўшилади. Агар боғловчи сифатида олинган модда таҳлил натижаларига таъсир қиладиган бўлса, унда боғловчи қўшилмайди.
Ёпиштирилмаган қатламли пластинкалар қуруқ сорбентни пластинка юзига бир хил қалинликда ётқизилиш йўли билан тайёрланади. Ҳар икки хил хроматографик қатламлар бир вақтда қўллана бошланди. Ёпиштирилмаган қатламли пластинкаларнинг афзаллиги шундаки, уни оддий мосламада тез ва осон тайёрлаш мумкин.
Ёпиштирилган қатламли пластинкалар олдиндан тайёрлаб қўйиш имконияти, эҳтиёт чоралари талаб қилмаслиги ва уларда хроматограммаларни аниқлаш осонлиги билан лаборатория техникасининг ажралмас қисми бўлиб қолди. Уларни энг мухим афзалликлари, моддаларни ажратиш қобилятининг юқорилигидир.