Ўзбекистон республикаси соғЛИҚни сақлаш вазирлиги тиббий таълимни ривожлантириш маркази тошкент фармацевтика институти

Бехи меваси ва уруғи - Fructus et Cydonia oblongae


Ўсимликнинг номи. Cydonia oblonga - Бехи.
О иласи. Rosaceae - Раъногулдошлар.
Бехи, бўйи 6 м га етадиган сершох дарахт. Барги тухумсимон ёки эллипссимон, ўткир учли, пастки томони сертук, қисқа банди билан поя ва шохларда кетма-кет ўрнашган. Гуллари оқ пушти рангли, якка-якка жойлашган. Меваси пишмасдан олдин сертук бўлади, пишганда эса туксиз, сариқ ёки тўқ сариқ рангли, йирик, юмалоқ ёки чўзинчоқ, ширин, буриштирувчи мазали, сершира хўл мева.
Апрель ойида гуллайди, меваси сентябрь-октябр ойларида пишади.
Ўсимликнинг ўсиш жойлари. Ёввойи ҳолда Озарбайжонда, Доғистон ва Туркманистонда учрайди. Ўрта Осиё ва Ўзбекистонда кўп экилади.
Маҳсулотни тайёрлаш.
Меваси пишганда йиғиб олинади. Бехи меваси озиқ-овқат саноатида ишлатилади, консервалар тайёрланади. Уруғи эса шиллиқ эритма олиш учун қўлланилади.
Кимёвий таркиби. Уруғ 20% шиллиқ моддалар, 0,53% гликозид амигдалин, 82% гача ёғ сақлайди. Пишган мева таркибида қанд моддалар 10% атрофида бўлиб, уни 6% ни фруктоза ташкил қилади.0,66% ошловчи моддалар, 47% пектин моддалар, органик кислоталар, эфир мойи ва бошқалар бор. Мевасида темир, мис, витамин С 10-20 мг% бор.
Дори турлари ва ишлатилиши. БуюкИбн Сино бехи мевасидан тайёрланган дамлама ва қайнатмани дизентерия ва ич кетиши, иштаҳа очувчи ва буруштирувчи, пешоб ҳайдовчи дори сифатида қўллаган. Бехи шираси билан астма, қон тупириш ва бошқа касалликларни, уриғидан олинган шиллиқ эритмаси билан ўпка ва нафас йўлларикасалликларни даволаган.Абу Али ибн Сино ошқозон-меъда фаолияти бузилганида, унинг меваси шарбатини асал ва сирка қўшиб “ошқозонни қувватлантириш” ва “заиф жигар”ни даволаш мақсадида истеъмол қилишни тавсия этган. У шунингдек, беҳини юз терисини тиниқлаштирувчи яхши восита эканини таъкидлаган. Беҳи уруғини майдалаш мумкин эмас, чунки.у майдаланганида амигдалин деб аталадиган зарарли модда ажралиб чиқишига сабаб бўлади. Бу модда беҳига аччиқ данак мазасини бериб туради. 
Мева ширасига асал, сирка аралаштириб иштаҳа очиш, меъдани мустаҳкамлаш, жигарга куч бериш учун қўлланилган. Бехи мойини жигар, буйрак ва бошқа касалликларга, ҳамда турли яраларни даволашга тавсия қилинган. Илмий тиббиётда бехи уриғидан тайёрланган қайнатма, меъда шиллиқ қаватларни турли моддалар таъсирида қитиқланиши (аллергия) ни камайтирадиган модда сифатида қўлланилади. Қайнатма қабзиятда сурги, колитда ўраб олувчи,юқори нафас йўллари шамоллаганда балғам кўчирувчи восита сифатида ишлатилади.
Rp. : Mucylaginis Cydoniae20,0-200,0
D.S. 1 ош қошиқдан 1 кунда 3 махал
Бехи уриғидан 5гр ни 1 литр совуқ сувга солиб қўйилади. Хосил бўлган шиллиқ эритмадан ични юмшатиш учун 1 кунда 0,5-1 стакандан 3-4 махал ичилади.
Беҳи уруғини эзиб (5-100) сувга аралаштирилса, елимдек ёпишқоқ модда ҳосил бўлади, уни теридаги жароҳат битишини тезлаштиришда, балғам кўчирувчи, йўталга қарши восита (айниқса болаларда бронхитда) сифатида, тинчлантирувчи восита (ошқозон ва ўниккибармоқли ичак ярасида) сифатида ишлатилади. 
Стоматологияда бундай ёпишқоқ модда глоссит, гингивит, пародонтозни даволашда ишлатилади. Ёпишқоқ модда беҳи уруғи мағзидаги амигдалин деб номланадиган зарарли моддаси аралашиб кетишининг олдини олиш мақсадида шикастланмаган, бутун уруғларидан тайёрланади.
Беҳи барглари ивитилган қайноқ сув (200 мл қайноқ сувга 5 та беҳи барги қўшилади) бронхиал астма хуружи кечишини енгиллаштиради ва ҳатто тўхтатишга сабаб бўлади.