‘zbekiston respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi umumiy psixologiya

Mavzuning qisqacha mazmuni
Ushbu mavzuda bilish jarayonlari  sezgi,  idrok,  diqqat, xotira,  xa­
yol jarayonlari umumlashtirib berilgan.  Bilishjarayonlarining o‘ziga 
xos xususiyatlari, qonuniyatlari, amalga oshish mexanizmlari yoritil- 
gan.  Shu qatorda so‘nggi yillarda amalga oshirilgan xorij psixologla- 
rining kuzatuvlari, tajribalari tarjima asosida kiritilgan.
SEZGI PSIXIK JARAYON SIFATIDA
P
sixologlar  fikricha,  sezish jarayoniga  kirish  psixik  faoliyatni 
tushunishdagi  eng  birinchi  qadam  hisoblanadi.  Bizning  miya 
faoliyatimiz  sezgan narsalarimizni  aniqlab beradi.  Shu bilan birga, 
bizning sezish qobiliyatlarimiz turli  chiziqlami, burchaklami va rang- 
lami anglashga yordam beradi.
Tabiat sezish qobiliyatini har narsaga in’om etadi.  Sensor tizimi  or- 
ganizmga eng kerakli ma’lumotlami topa olish imkoniyatini beradi. Qur- 
baqa uchadigan hasharotlar bilan oziqlanadi. Bunga sabab, qurbaqaning 
ko‘zida faqat mayda va harakatlanayotgan qora va oq ranglar  signalini 
sezuvchi  retseptor  hujayralarining  joylashganligidir.  Agar,  shunday 
bo‘lmaganida, ko‘plab  hasharotlar orasida bo‘lishiga  qaramasdan,  qur- 
baqa ochlikdan nobud bo‘lishi mumkin edi, biroq, qurbaqaning “detek- 
tor” hujayralari qisqa lahzalarda  harakatlanayotgan obyektni payqaydi.
83

---

A trof-m uhitda  sod ir  b o ‘layotgan  m uhim   voqea-hodisalarni  biz 
sezgi  organlarim iz  orqali  qabul  qilam iz.  Bizning  quloqlarim iz  eng 
sezgir  organ  b o ‘lib,  atrofim izdagi  olam dan  biz  uchun  eng  m uhim  
tovushlam i  qabul  qilam iz.  Tovush  chastotalari  orqali  inson  ovozini, 
chaqaloq y ig ‘isidan  farqlaym iz.
Insoniyat  tajribasi  natijasida  hayvonlarda  ham   sezish  qobiliyati 
aniqlangan.  K o ‘chib yuruvchi  qushlar  ichki  sezgisi orqali  qayer qo- 
lish  uchun  m unosib  jo y   ekanligini  biladi.  K o ‘rshapalak  va  delfinlar 
esa o ‘ljasini  qayerdan osonroq tuta olishiga qarab jo y  tanlashadi.  Bu- 
lutli  kunlarda  asalarilar  o ‘zlari  uchun  m a'lu m   quyosh  nurini  hosil 
qila oladilar.
0 ‘ylab k o ‘ringchi, nega biz har doim atrofimizdagi narsalam i diqqat 
bilan kuzatamiz.  Chunki  bizning k o ‘zlarim iz shunga moslashgan.
M arining k o ‘zi  harakatlanishi  bilan proyektordagi  rasm  ham  hara- 
f  
- 
katlana  boshlaydi.  Mari  qayer-
Д