|
57 D evid Mayers. “Psixologiya”. Minsk, 2008. 446-bet.
167
o'qituvchisi dars beradi. Beshinchi va oltinchi sinfda darslaming faqat
yarmi ingliz tilida o ‘tiladi. Bolalaming fransuz tilini til o'rganishning
boshqa usullari bilan taqqoslab bo ‘lmaydigan ravishda tez va ravon
o ‘zlashtirishlari hayratlanarli edi. Bundan tashqari, ularda shunday qobi-
liyatli bir tilli tengdoshlaridan o ‘zlashtirishda deyarli farqlar sezilmagan.
Ularda o ‘zlashtirish o ‘ta yuqori, m atematika va fransuz-kanada tillariga
hurmati balandligi aniqlangan58.
Shunday qilib, ingliz tilida so ‘zlashuvchi kanadaliklarga ke-
yinchalik ikki tilda so ‘zlashish imkonini beradigan muhitga kirib bo-
rish, albatta, foyda berdi. Son jih atd an ozchilikni tashkil qiluvchi b a ’zi
bir m illat sohiblariga ikki tillilik qanchalik foydali? “Faqat ingliz tili”
tarafdorlari bu m asalaga o ‘zfikrlarini bildirganlar. Ular ikki tilli dastur-
lar qim m at, sam arasiz va boshqa tilli bolalam ing ingliz m adaniyatiga
singib ketishlari m urakkab ekanligini ta ’kidlaganlar. Biroq tadqiqot-
lar bunday bolalam ing ikki tilli tahsildan foyda k o ‘rishlarini, ayniqsa,
bu “ikki tom onlam a” m aktablarda, y a ’ni ingliz tilida so ‘zlashuvchi
tengdoshlari bilan birgalikda darslam ing yarmi ingliz tilida, qolgan
yarm i ularning ona tilida o ‘tadigan m aktablarda o ‘ta sam ara berishini
k o ‘rsatadi. To‘liq ingliz tilida dars beriladigan m aktablarga tushgan
ingliz tilida so ‘zlashm aydigan bolalar bilan solishtirganda fransuz-
ingliz maktablarining bolalari o ‘z qadr-qimmatlari tuyg‘usini namoyish
etishga k o 'p ro q m oyilliklarini k o ‘rsatishgan. Ular dasturdan ortda
qolib ketm aydilar. N atijada ingliz tilini o'zlash tirishda ham m ahorat-
ning yuqori darajasiga erishadilar (H am ers & Blanc, 1989; Padilla &
B enavides, 1992; Thom as & Collier, 1997)59.
Til belgilari vositasida lug‘at boyligini kengaytirish m inglab yil-
lar davom ida m ulkka m erosxo‘rlik qilish, tahsil olish, oila qurish
yoki m urakkab ishlar uchun yaroqsiz deb hisoblangan eshitishida
m uam m osi b o ‘lgan (kar) bolalarga ham ijobiy ta ’sir k o ‘rsatadi (Sacks,
1990). Belgili til keng tatbiq etilgandan so ‘ng bunday toifadagi mak-
tabgacha yoshdagi bolalar belgili til m uhitiga tushdilar, keyin esa shu
tilda ta ’lim olib, ular to ‘liq savodli b o ‘lganlarini isbotladilar. Belgilar
tilini biladigan eshitishida m uam m osi b o ‘lgan ota-onalam ing shun-
58 Devid Mayers. “Psixologiya”. Minsk, 2008. 446-bet.
54 Devid Mayers. “Psixologiya”. Minsk, 2008. 447-bet.
168
day nuqsonli bolalari boshqa eshitishida m uam m osi b o 'lgan bolalar-
dan aql-idrok va o ‘zlashtirishda ustunlik qiladilar (Isham & Kamin,
1993). Til eshitishida m uam m osi b o ‘lgan bolalar va sog‘lom bolalar
uchun tajriba m anbasidir. Til bizni o ‘tm ish va kelajak bilan b og ‘laydi.
Til bizni bir-birim iz bilan b o g ‘laydi.
TILSIZ TAFAKKUR
Siz yo lg ‘iz qolganingizda o ‘zingiz bilan o ‘zingiz gaplashasizm i?
Ehtim ol, tafakkur - bu shunchaki o ‘zi bilan o ‘zi suhbatlashishdir?
Shubhasiz, so ‘z g 'o y alam i yetkazib beradi. Biroq g ‘oyalar so ‘zdan
oldin paydo boMmasmikin: vannada sovuq suvni yoqish uchun kran
tutqichini qaysi y o ‘nalishda aylantirasiz?
Bu savolga jav o b qaytarish uchun siz, ehtim ol, so ‘z bilan em as,
balki xayoliy surat bilan fikrladingiz. H aqiqatan, biz k o ‘pincha ob-
razlar bilan fikrlaym iz. R asso m lar obrazlardan foydalanadilar. Bu
kom pozitorlar, shoirlar, m atem atiklar, atletlar va olim larga ham xos
xislat. A lbert Eynshteyn o ‘zining eng buyuk kashfiyotlari vizual
o brazlar natijasi ekanini, keyinch alik ularni s o ‘z bilan ifodalaganini
tan olgan.
1958-yil C haykovskiy nom idagi fortepyano m usiqachilari m uso-
baqasida ikkinchi o ‘rinni egallagan Lyu
Chi K ung bir yildan so ‘ng X itoydagi
m adaniy inqilob vaqtida qam oqxonaga
tushib qoladi. Tez orada u yerdan
chiqqach, yetti yil davom ida pianinoga
q o ‘lini tekkizm aydi, m usobaqaga y o ‘l
oladi va m uvaffaqiyatli ishtirok etadi.
Tanqidchilar uning m usiqiy qobiliyati-
ga har qachongidan k o ‘ra yuqori baho beradilar. A m aliyotsiz u buni
qanday uddaladi? U shunday jav o b beradi: “M en har kuni m ashq
qildim , - deydi Lyu. M en qachonlardir ijro etgan har bir asarimni
notam a-nota m iyam da chalardim ” (Garfield, 1986).
Yana bir misol “Olimpiya atletlari uchun psixologik mashq qi
lish tayyorgarlikning odatiy qism iga aylandi”, - deydi Richard Suin
(pressada). Golfning buyuk o'yinchisi Djek Niklaus esa har bir
169
zarbadan oldin, odatda, miyasida “kino ko‘rishi”ni aytgan. Djordjiya
Nigro (Georgia Nigro, 1984) laboratoriya testida bunday mashq qi-
lishning foydasini namoyish qildi. U test qilinayotganlardan drotik
(irg‘itiladigan o ‘q)ni nishonga 24 marta otishlarini iltimos qildi, keyin
testdan o‘tuvchilaming yarmi xayolan bu mashqni bajardi va nihoyat
barcha sinaluvchilar drotikni yana 24 martadan otdilar. Yaxshilanish
faqat vaziyatni psixologik jihatdan modellashtirishni amalga oshira ol-
gan odamlardagina kuzatildi. Amerika milliy tadqiqotchilik kengash-
ining Psixologlar qo‘mitasi amerika armiyasida sportga oid malaka-
lami yaxshilash haqidagi da’voni o‘rganib chiqdi va ko‘plab mashqlar
(jumladan, ESP) mazmunsiz ekan, degan xulosaga keldi (Druckman &
Swets, 1988). Nigroniki kabi eksperimentlarga asoslanib ular motorli
malakani aqliy ishlab chiqish foydali, degan xulosaga keldilar.
Do'stlaringiz bilan baham: |
