‘zbekiston respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi umumiy psixologiya

ham  aniq  aytib  bera  olgan.  U  shunday  boshlagan:  “Biz  stol  atrofida 
fti 
n edik  siz kursida kulrang kastyum kiygan holda o ‘tirgan edin- 
eiz va menga mana bunday holatda qarayotgan edingtz”3'.
Aiablanarli  holat  shunday  emasmi? 
S iz  
ham  imkoniyatlaringizni 
inab 
k o ‘r ish in g iz   m u m k in . 
Atrofda  turli  tovushlar,  qo‘shiqlar,  yuz- 
l a ^ k o ’rinishlar, 
turli joylar,  turli  ta’m  va  hidlar  mavjud. 
Tasawur
29
 James  w. 
Kalat.  Introduction to Psychology.  2 8 5 - 2 9 0 p.
30
 D a v id  G.Mayers.  Psychology.  © 
2010 
by  Worth Publishers,  3 2 7 p.
3
1 David  G.Mayers. Psychology.  © 2010 by 
Worth Publishers, 
328p.
114

---

qiling,  siz  2500  ta  yuzlar  va joylami  har  biriga  10  soniyadan  vaqt 
ajratib ko‘rdingiz. Keyinroq esa oldingisiga o‘xshamagan boshqa 280 
ta yuzlar va joylarga e’tibor bering.  Ralf Xabeming axborotiga ko‘ra 
siz  90%  oldingilarini  eslab  qolasiz.  Keyingi  tajriba.  Tasawur  qiling, 
siz  oldin  shakli  aniq  bo‘lmagan,  har  tomonlarga  chizilgan  rasmni 
ko‘rdingiz, so‘ngra shakli aniq bo‘lgan to‘liq rasmni ko‘rdingiz.
David Mitchellning tadqiqotlariga ko‘ra to‘liq obyektlami ko‘rish 
va eslab qolish noaniqlariga nisbatan oson va tez. Xotira tadqiqotchilari
1  asrdan ko‘proq vaqtdan buyon quyidagi  savollarga javob  izlamoq- 
da:  qanday  qilib  biz  xotira yutuqlariga  erishishimiz  mumkin?  Nima 
uchun  biz,  hatto,  bir  daqiqa  oldin  uchrashgan  insonimizning  ismini 
unutib  qo‘yamiz?  Xotiralar  miyada  qanday  saqlanadi?  Nima  uchun 
ayrim  narsalami  tez  unutamiz  ammo  alamli,  istalmagan  hodisalami 
unutishimiz  qiyin?  Qanday  qilib  bir  hodisa  ikki  shaxsning  xotira- 
sida turlicha qoladi? Xotiramiz  imkoniyatlarini  qanday o‘stirishimiz 
mumkin?32
Insonlami  o‘rganish  va  axborotni  qabul  qilish  bo‘yicha  3  turga 
ajratsak  bo‘ladi.  Bular:  eshitish,  ko‘rish  va  harakat  xotiralari.  Bular 
miyaga kirayotgan xabaming turiga bog‘liq.
K o‘rish: bundayaqqol tasavvurlar hosil qilinadi. Bunda so‘z tasav- 
vurdagi manzaralar timsolida xotiraga joylashadi. Doktor Medina fik- 
richa:  barcha sezgi organlari ichida eng muhimi aynan axborot qabul 
qilish bo‘yicha mavjud sezgidir.
Vizual  xotira  cheksizdir.  Tadqiqotlardan  birida  ishtirokchilarga 
10000 ta rasm berilgan va so‘ng boshqa rasmlar bilan aralashtirilgan 
rasmlami  berib  ulami  ajratish  topshirilgan.  99%  aniqlikda  rasmlar 
to‘g ‘ri  ajratilgan.  Va  hatto  3  oydan  so‘ng  ham  shu  natija  takrorlan- 
gan.  10% o‘qiganda, 20% eshitganda, 30% o‘qib-eshitganda, 50% es- 
hitib ko‘rganlarda,  70%  suhbatlashganda,  90% bajarayotganda eslab 
qolingan.  Tevarakdagi  m a’lumotlami  hissiyotlarimiz  orqali  qabul 
qilamiz. 0 ‘rganish va xotirada saqlashning turli usullari mavjud. Har 
bir  odamda  m a’lum  usullaming  majmuyi  mujassam  bo‘lib  turlicha 
usullarda turlicha o‘rganish mumkin33.