‘zbekiston respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi umumiy psixologiya

76 D evid  Mayers Psixologiya.  Minsk.  2008.  467  460-betlar.
242

---

bo‘lganligi tufayli, faoliyat talablarining xususiyatiga bog‘liq ravishda, 
bir xil layoqatlar negizida har xil qobiliyatlar rivojlanishi kuzatiladi.
Qobiliyatning  rivojlanishi  shaxsning  tarkib  topishi  bilan  uzviy 
uyg‘unlikka  ega  bo‘lib,  inson  kamoloti  har  ikkala  omilning  o ‘zaro 
hamkorligini talab qiladi. Iste’dodli o‘quvchi va talabalar shakllanishi 
ijtimoiy muhit,  ijtimoiy institutlar,  m a’naviyat asoslari hamda o ‘zini 
o‘zi namoyon etish,  o ‘zini o ‘zi kashf qilish,  o‘zini o‘zi rivojlantirish 
asosida  amalga  oshishi  odatiy  ijtimoiy  psixologik  qonuniyat tariqa­
sida  xizmat  qiladi.  Nemis  olimi  Lengardom  xarakter  qobiliyat  xu­
susiyatlarining sifat jihatidan talqin qilinishida, birinchidan, maqsad- 
ga  turlicha  yo‘llar  orqali  erishishga  imkon  beruvchi  «o‘zgaruvchan 
miqdor»  to‘plami  tariqasida,  ikkinchidan,  faoliyat  muvaffaqiyatini 
ta’minlovchi  shaxsning  individual  psixologik  fazilatlari  murakkab 
majmuasi ko‘rinishida gavdalanadi.
Inson hayoti davomida kasbidan tashqari paytlarda ham bir necha 
qobiliyat  egasi  bo‘lishi  mumkin.  Masalan,  o‘qituvchi  bir  davming 
o‘zida  duradgor,  mohir  tikuvchi  bo‘lishi;  yirik  fan  allomasi,  yaxshi 
san’atkor,  yetuk  sportchi  bo‘lish  holatlari  uchrab  turadi.  Qobiliyatli 
shaxslar ijtimoiy turmushning turli jabhalarida o‘z o ‘mini topa oladi, 
hamda yuksak yutuqlarga erishadi, hatto bir necha faoliyat turida te- 
kis muvaffaqiyatlar qozonishi ham mumkin.  Kasb nuqtayi nazaridan 
kelib chiqib, pedagoglikning eng muhim qobiliyati ustuvorligida qu- 
yidagilar bo‘lishi lozim.  Pedagogik qobiliyat tuzilishida -  pedagogik 
odob  (takt),  bolalami  sevish,  o‘quvchilar jamoasini  tashkil  qilish va 
uni  boshqarish,  kuzatuvchanlik,  talabchanlik,  bilimga  chanqoqlik, 
nutqiy qobiliyat, diqqatni taqsimlash, akademik qobiliyatlar va hoka- 
zo. Pedagogik qobiliyatning o‘qituvchi faoliyatidagi ahamiyati ta’lim 
jarayonini muvaffaqiyatli ta’minlashga xizmat qiladi.