‘zbekiston respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi umumiy psixologiya

61 D evid  Mayers Psixologiya.  Minsk,  2008,  491-bet.
186

---

nazariyasi  (ichki  va  tashqi  ta’siming  bog‘liqligi),  qo‘zg‘atuvchanlik 
nazariyasi (intilishlaming yuqori darajada qo‘zg‘alishi)62.
Ochlik  va  boshqa  his-tuyg‘ular  fiziologik  jihatdan  tajribalarda 
namoyon bo‘ladi.  Qondagi shakaming tarkibi miyaning gipotalamus 
qismi bilan ochlik va tana vaznini nazoratga oladi.  Lekin inson och- 
ligining  boshqarilishi  butunlay  gipotalamusga  bo g iiq   emas,  chunki 
ba’zi  insonlar tashqi  ozuqa  signallariga,  ba’zilari  esa,  oshqozonning 
yaxshi hazm qilmasligiga ta’sirchan bo‘ladilar.
Fiziologik ehtiyoj laming birinchi yorqin ko‘rinishlari konsentrat- 
sion va ikkinchi jahon umshi paytidagi bosib olingan hududlarda namo­
yon bo‘lgan. Yarim ochlikning  natijalarini  o‘rganish maqsadida An­
sel Kio  o‘zining hamkasblari bilan  ko‘ngillilarda  uajriba o‘tkazgan. 
Tajriba jarayonida  100 dan ortiq urushga qarshi ko‘ngillilar  tajribada 
ishtirok  etish  xohishini  bildirdi.  Shular  orasidan  36  ta  erkak  tanlab 
olindi.  Boshida  ulami  o ‘z  vaznlarini  saqlab  qolishlari  uchun  yax- 
shilab boqilgan. So‘ngra esa 6 oy davomida ulaming ozuqasi yarmiga 
kamaytirildi.
Natijalar  o‘zini  ko‘p  kuttirmadi.  Tajribada  ishtirok  etayotgan 
erkaklar ongli ravishda o ‘ylamay o ‘z quvvatlarini saqlashni boshladi- 
lar. Ulaming ko‘rinishi bo‘shashgan va apatiya holatida edi. Ulaming 
tana vazni keskin tushib ketdi. Psixologik effektning yanada dramatik 
tusga  kirishi  Maslouning  ehtiyoj lar  ierarxiyasi  haqidagi  g‘oyalariga 
ko‘ra  erkaklaming  ovqat  haqida  o‘y-xayollarini  to‘liq  qamrab  oldi. 
Ular turli ovqat retseptlarini, oshpazlik kitoblarini va ovqat suratlarini 
qiziqish bilan tomosha qilishni boshlashgan63.
Z.Freydning  konsepsiyasida  mayllar  va  instinktlar  tushunchalari 
o ‘rtasida hech  qanday tafovut yo‘qdir.  Ongsizlik ta’limotining  asos- 
chisi Z.Freyd xulq motivlari va ehtiyojlari muammosini ishlab chiqa- 
yotib,  motivatsiyaning manbayi  instinkt,  u tur va individning  saqlanish 
shartidir deb ta’kidlaydi.  Mazkur holatni muallif individning energe- 
tik potensiya  sifatida talqin etadi.  Eng  asosiy masala  shuki,  Z.Freyd 
motivatsiya regulyatori va motivatsiya energiyasining  irsiy manbayi
62 Devid Mayers Psixologiya. Minsk.  2008,  492-bet.