‘zbekiston respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi umumiy psixologiya



Download 5,99 Mb.
Pdf ko'rish
bet151/253
Sana27.08.2021
Hajmi5,99 Mb.
#157064
1   ...   147   148   149   150   151   152   153   154   ...   253
Bog'liq
77umumiypsixologiyapdf

\
139


X IX -X X  
asrlarda 
yashagan 
olim 
K .D .U shinskiy taqqoslash jarayoni  borasida 
quyidagilami ta’kidlagan: “Agar siz tabiatning 
bir  narsasini  ravshan  tushunib  olishni  ista- 
sangiz,  uning  o ‘ziga ju d a   o ‘xshash  b o ‘lgan 
narsalardan 
tafovutini  toping  va  uning 
o ‘zidan  ju d a  uzoq  b o ‘lgan  narsalar  bilan 
o ‘xshashligini  topingiz.  Ana  shunda  siz  shu 
narsaning  eng  m uhim   belgilarini  payqab  olasiz,  dem ak  shu  narsani 
tushunib olasiz”.
Taqqoslash narsa va hodisalar o ‘rtasidagi o ‘xshashlik yoki farqni, teng 
yoki tengsizliklami, ayniyat yoki ziddiyatlami aniqlashdan iborat boMgan 
fikr yuritish operatsiyasi, bilishning dastlabki  va zarur vositasi b o ‘lib hi­
soblanadi. Ajdodlarimiz taqqoslashning ta’limdagi  roli  to‘g ‘risida shun- 
day fikrlami  bildirgan  edi.  Taqqoslash  har qanday tushunishning va  har 
qanday tafakkuming asosidir. Olamdagi narsalaming hammasini taqqos- 
lab  ko ‘rish  y o ‘li  bilan  bila  olmasak,  boshqa  yo ‘l  bilan  bila  olmaymiz, 
agar biz hech narsa bilan solishtirishimiz va farqini bilib olishimiz m um ­
kin bo‘lmagan biron-bir narsaga duch kelganimizda edi, u holda biz shu 
narsa to‘g ‘risida hech qanday fikr qila olmagan bo ‘lar edik.
Taqqoslash operatsiyasi  ikki xil y o ‘l bilan am alga oshishi mumkin: 
am aliy  aniq narsalam i  bevosita  solishtirish  va nazariy tasavvur qilina- 
yotgan obrazlam i va narsalam i ongda fikran taqqoslash. A gar odam  ikki 
boylam  yukni q o ‘l bilan ko‘tarib, bir necha xil taom  mazasini qiyoslasa 
yoki  ikki  paykal  paxtazor hosildorligini  taqqoslasa,  bu  am aliy taqqos­
lash  b o ‘ladi.  Shuningdek,  o ‘quvchilar  ikki  qalam  yoki  ikki  sterjen- 
ning uchini  y og ‘ochga yoki  q og‘ozga solishtirsalar,  u analogik holatga 
misol  b o ‘la  oladi.  Bundan  tashqari,  m etr  bilan  m asofani,  tarozi  bilan 
o g ‘irlikni,  tennom etr  bilan  haroratni,  teleskop  bilan  osmon jism larini 
o ‘lchash paytida ham  taqqoslash jarayoni vujudga keladi.
Inson  tevarak-atrofdagi  narsa  va  hodisalam ing  barchasini  be­
vosita  aks  ettirish,  q o ‘l bilan paypaslash im koniyatiga ega  emas.  Shu 
boisdan to ‘planadigan bilim larning aksariyati q o ‘l bilan ushlash, k o ‘z 
bilan  kuzatish  evaziga  em as,  balki  fikr  yuritish  orqali,  m antiq  yor- 
dam ida  anglaniladi.  U lar  o ‘rtasida  o ‘xshash  va  farqli  alom at  ham da 
belgilar nazariy taqqoslash asosida ajratiladi. Dem ak, inson olayotgan
140


keng k o ‘lam dagi  axborotlar farqini fikran taqqoslash  yordam ida ang- 
lab  yetadi.  Jum ladan,  o ‘quvchilar dilda  o ‘ylayotgan  narsalam i  fikran 
solishtirib  k o ‘radilar.  B a ’zan  turli  yoshdagi  kishilar  o ‘z  tengdoshlari 
xarakterida,  qiziqishida,  yurish-turishida,  m uom alasida  va  boshqa 
xususiyatida o ‘xshashlik va tafovut borligini  topadilar.
-------------------------------------------------------------—
---------  

 
.
Abstraksiya  -  shunday  tafakkur  operatsiyasidirki,  bu  operatsiya 
yordami bilan  moddiy dunyodagi narsa  va hodisalarning muhim xu­
susiyatlarini farqlab olib,  ana shu xususiyatlardan narsa va hodisalar­
ning muhim bo ‘Imagan ikkinchi darajali xususiyatlarinifikran ajratib 
^ tashlaymiz._ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _  
y
A bstraksiya ja ra yo n id a   obvektdan  ajratib  olingan  belgi,  alomat- 
ning  о ‘zi  tafakkurning  m ustaqil obyekti 
bo'lib  qoladi.  Abstraksiya  operatsiyasi 
tahlil natijasida vujudga keladi4".
M asalan,  sin f  devorini  tahlil  qilish 
jarayonida  uning  faqat  bir  belgisini, 
y a ’ni  oqligini  ajratib  olish  m um kin  va 
oq  devor  to 'g 'risid a   emas,  balki  devom ing  oqligi  to ‘g ‘risida,  keyin 
esa  um uman  oqlik  haqida  fikr yuritish  m um kin.  K ishilar quyosh,  oy, 
yulduz, elektr, olov, b a ’zi planetalar, ayrim  tosh va hokazolam ing k o ‘z 
o ‘ngilarida  yoritishni  kuzata  turib  ulam ing  bitta  um um iy  belgisini, 
y a ’ni yoritishni fikran ajratib olib,  um um an yoritish to ‘g ‘risida mulo- 
haza  yuritadi.  B uyum lam i  narsa  va  hodisalam i jism   va  predm etlam i 
bir-biri  bilan taqqoslash paytida ham abstraksiyalash jarayoni yuzaga 
keladi.  Bunda  narsa  va  hodisalarning  m avjud  belgilariga,  m asalan, 
tusiga, shakliga, tezligiga, o g ‘irligiga, qiym atiga va shu kabi o ‘xshash 
sifatlarga  qarab  taqqoslanadi.  A bstraksiya  operatsiyasi  bilan  insonni 
qurollantirish  intellektual jihatdan intensiv rivojlanishiga  olib  keladi, 
shuningdek, m ustaqil bilim  olish faoliyatini takom illashtiradi41.
Umumlashtirish -  tafakkurda aks  etgan  bir turkum  narsalarning, 
о ‘xshash muhim belgilarning shu narsalar to ‘g  ‘risidagi bitta tushun­
cha qilib, fikrda birlashtirish demakdir.

Download 5,99 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   147   148   149   150   151   152   153   154   ...   253




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish