‘zbekiston respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi u. Dalaboyev vektor va tenzor



Download 4,61 Mb.
Pdf ko'rish
bet47/90
Sana10.09.2021
Hajmi4,61 Mb.
#170633
1   ...   43   44   45   46   47   48   49   50   ...   90
Bog'liq
Vektor va tenzor tahlil (U.Dalaboyev)

(div5)„  = lim—,
'•  t'-w, v
bu  yerda  V  P0  nuqtani  o‘z  ichiga  oluvchi  hajm,  Q  -  V  hajmni  o‘rab 
turuvchi 
sirt 
bo‘yicha 
oqim. 
Yopiq 
sirt 
sifatida 
m
=
k
0 , 
u=u B 

du, 
v  =  v 0 ,  v  

v 0 +  d v , 
w=w0, 
w = w0 + dw 
koordinata
sirtlarini  olish  mumkin  ((6.4)  -   rasm).
sirtda
k
 =  
m
0, 
n .= -e u
sirtda
k
 =  
k

+du, 
=+e„;  shuning  uchun  (6.3) 
formuladan
&, = -J j(a uHvHv\^ d v d w ,
S
Qa; = 
+JJ 
(auHvH w)uru

s
&, +Qa; = J f [ ( ^ ^ U +A - ( a uHuH „ \ ^ d w .
s
Teylor formulasi va or’ta qiymat haqidagi teoremani qoTlab,
www.ziyouz.com kutubxonasi


Qv  + 0ff- = J j [ j ; < * .' W .... + o(du)^dudw = ■|-(au//v/ / lr)|, dudvdw + o(dudvdw)
Xuddi huningdek,  v=v0, cr2  sirt va v = v0 + dv,  cr2  sirtlar uchun ham
Q ,+ Q   . = — (avHuH„)Pdudvdw + o(dudvdw)\

9i 
0
a } :w=w0, 
va  a }  :w = w0 + dw,  sirtlaruchunesa,
Q
Qa> +Qa,= 
dudvdw + o(dudvdw).
Barcha oqimlami qo‘shib, yopiq sirtdagi oqimni topamiz:
a  = ^ ( a uHvH J fi + j-(a vHuH J Po + ± ( a wHuHv)Po dudvdw + o(dudvdw).
Endi  Fhajmni hisoblaymiz (6.4 - rasm).
P0P, = r ’du + o(du), P0P2 =rv dv+ o(dv), P0P3 = rw'dw + o(dw), 
tengliklardan
U holda
[ ± ( a uHvHw) + ^ ( a vHuHw)+ ^ -(a wHuHv)
dv
dw
____________________

Hu HvHwdudvdwo(dudvdw)
Bu tenglikda limitga o‘tib,
1
dudvdw = Hu HJi^dudvdw.
dudvdw + o(dudvdw)
diva = -
w
.
<
«
14) 
divergensiyaning  egri  chiziqli  koordinatalardagi  ifodasi  kelib  chiqadi. 
Xususan, silindrik koordinaltalarda divergensiya
dlv
5
"?Li('”',+^w+s('”')
(6.15)
sferik koordinatalarda
diva =
j__a
r 'd r
(rV )n
1
rsin# 
d0
(sin#afl) +
1
rsin# d
(a.)
(6.16)
ko‘rinishda bo‘ladi.
Misol.  Silindrik  koordinatalarda  berilgan  a = pep-cos
 
maydonning  o  : x '+ y 1 = 4,  z = 0,z=3 
yopiq  sirtning  tashqi  tomidan 
o‘tuvchi oqimini toping (6.2 - rasm).
t>  Sirt  yopiq  bo‘lgani  uchun  Ostragradskiy-Gauss  formulasidan 
foydalanamiz.
88
www.ziyouz.com kutubxonasi


Oa = 
n)da
 = J J J  d iv n  dV.
a  
V
(6.15) formuladan divergensiyani  hisoblaymiz
d i v a  =  —   —  
( p a
) +  —  
( a
)  +  —  
( p a )
8 p K  p'  8
  *'
^ ( p l)+
tt
S ~
cos
<
p
)+ i(p = )
8
8:
= —(3p + sin«9). 
P
Silindrik koordinatalarda  d v = pdpdtpck  bo'lgani uchun, 
Qa = JJJ diva dV = jj (3 p  + sin 

 = 36/r. M
Ortogonal koordinatalarda rotor
Rotorning  invariant  ta'rifidan  ortoganal  koordinatalar  sistemasida 
rotorning  (divergensiyani  keltirib  chiqarish  kabi)  ko‘rinishini  keltirib 
chiqarish  mumkin:
l-
e*
H J iw
H.H,
d
6
8
du
dv
d\v
a„Hu
avHv
rota =
Silindrik va sferik koordinatalar sistemasida rotorning ko‘rinish!ari:
e. 
e„
 
e-
rota =
1  _
1  _
7 '
K
—e, 
P  '
d
8_
8
,  rota =


dp
8
6z
aP
par
a.
/•2sin0  /*sin8_ 
8_
8r 
80
a.
P
r
8_
8
ra0
 
/'sin 
0aT
Ortogonal sistentada Laplas operatorL 
Laplas operatori  A/  =div(grad/ )   ko'rinishga ega boMgani  uchun 
(6.14) formuladan
1
' 8 ( H vHwd A
6 \ H„ H . 8 f \ {  8 ( 
h
,
h v
  a/V
HaHvHw
Hu  8u y
X
dv v  Hv  8v)
,    SwJ.
89
www.ziyouz.com kutubxonasi


kelib chiqadi.  Silindrik va sferik koordinatalar sistemasida Laplas 
operatorining ko‘rinishi quyidagicha bo‘ladi:
Misol.  Af = 0  Laplas  tenglamasining  faqat  r  ga  bog‘liq  boMgan 
barcha yechimlarini  toping.
t>/fiunksiya  faqat r ga bogMiq  boMib,  0  va  
  bogMiq  boMmagani 
uchun (6.17) dan
Egri  chiziqli  koordinatalar  sistemasi,  Lame  koefTitsiyentlari, 
silindrik  koordinatalar  sistemasi,  sferik  koordinatalar  sistemasi, 
rotr?,div5,grada  amallarning egri chiziqli  koordinatalardagi  ifodalari.
1.  Silindrik koordinatalar sistemasi qanday aniqlanadi?
2.  Sferik koordinatalar sistemasi qanday aniqlanadi?
3.  divii  amalining  silindrik  koordinatalardagi  ifodasi  qanday 
boMadi?
4.  rot?i  amalining sferik koordinatalardagi  ifodasi qanday boMadi?
5.  gtada  amalining  silindrik  koordinatalardagi  ifodasi  qanday 
boMadi?
6.  grada  amalining sferik koordinatalardagi  ifodasi qanday boMadi?
7.  Silindrik  koordinatalar  sistemasida  Laplas  operatori  qanday 
yozilad?
8.  Sferik  koordinatalar  sistemasida  Laplas  operatori  qanday
kelib chiqadi.  Bu yerdan,
Tayanch iboralar:
Takrorlash  uchun savollar
yozilad?
90
www.ziyouz.com kutubxonasi


Mustaqil ish topshiriqlar
1.  5 = {-v, 
jt
,
o
}  maydonni  silindik bazisda yozing.
2.  u = p 1 +2pcos
  skalyar maydonning  gradientini  silindrik 
koordinatalar sistemasida toping.
3.  a = ^~ °~ er + - l^ - e 0  maydonning  sferik  divergensiyasini  koor-
r
’ 
r*
dinatalar sistemasida toping.
4. 
a = ep + 
= {l,5. 

= cos^//-3ef + sin0/r%   maydonning rotorini toping.
6. 
f(r )
 
funksiya  qanday  bo'lganda 


f ( r ) e r
 
markaziy  maydon 
solenoidal  bo‘ladi?
91
www.ziyouz.com kutubxonasi


Kim matematikani bilmasa,
haqiqatni bilmaydi, 
kim uni tushmmasa 
zulmatda yashaydi.
R. Dekart
II bob. TENZOR HISOB ELEMENTLARI
7.  Koordinatalar sistemasini burishda vektorlarni aimasbtirish
•Dekart koordinatalar sistemasida bazis.
•Ortlarni almashtirish.
• Vektor koordinatalarini almashtirish.
7.1.  Dekart koordinatalar sistemasida  bazis
Tenzorlar  bo‘limida  ortonormallashgan  bazis  vektorlami  belgilash 
uchun  e„ej,e3  vektorlami  qaraymiz.  Bu  vektorlar  ortonormallashgan 
boMgani  uchun
tengliklar  bilan  bogMangan  boMsa,  bunday  koordinatalar sistemasi  o‘ng 
sistemani tashkil qiladi, deyiladi.
Bunday belgilashlarda biror 
a 
vektor 
ek 
dekart bazislar orqali
boMadi.
Agar Dekart koordinatalar sistemasining ortlari

Download 4,61 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   43   44   45   46   47   48   49   50   ...   90




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish