‘zbekiston respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi saodat sultonsaidova, ‘lmas sharipova

bo so‘zlaridan tashkil topgan  sinonimik qatom ing turli  o'rinda 
qo‘llanishiga  e’tibor beraylik.
1
.  Daryo  toiqin  shamol qo'ynida 
Porillamoqdadir kemalar.  (Hamid  Olimjon)
2.  Derazamning  oldida  bir tup 
O'rik  oppoq  boiib gulladi.
Novdalami  bezab  g'unchalar 
Tongda  aytdi  hayot  otini
Va  shabboda  quig'ur ilk  sahar 
Olib  ketdi gulning  totini.  (Zulfiya)
3.  Tinmay  esar har tomonga yel
Qo ymay  sochar  o'rikning gulin...  (Zulfiya)
4.  Gulshanda  gullami  tebratar  sabo.  (Uyg‘un)
N ozik  m a'nolarni  ifodalash  uchun  ham   sinonim lar  tanlab 
olinadi.  Masalan:  Kishining hamma  eri: so ‘zi ham,  kiyimi ham,  qalbi 
ham,  afti  ham  go 'zai  bo ‘iishi  kerak.
Ro 'paramda  biiyarakay  uch  yuz  bashara  o ‘tirar  edi.
Bu misollarda aft,  bashara so‘zlari o‘z o ‘m ida ishlatilmagan.
Adabiy  nutqning  asosiy belgilaridan biri  silliqlik va  ravonlikdir. 
So‘zlami  o ‘rinsiz  qaytarish  jumlaning  ta ’sir  kuchini  kamaytiradi, 
gap  yoqimsiz  bo‘ladi.  Masalan:  Orzu  qilib  yurgan  onusiva  erishdi. 
Lfning  aqli  hamma  narsaga  yeta d iki.  sir  saqlamoqchi  bo ‘Igan 
narsalaringizni  ham  biladi.
Buyuk  m utaffakir  shoir  A lisher  N avoiy  so ‘zni  e'tib o rsiz 
qaytarishga  qarslii shunday degan  edi:
Bir deganni  ikki  demak  — xo ‘b  emas
So 'z  chun  takror topdi  —  dilkash  bo ‘Imas.
Faylasuf shoir Maqsud Shayxzoda qaytariq  so‘z  haqida shunday 
fikr  bildiradi:
«Qaytariq  so'z  nazjm  uyini  qiladi  vayron...  Ma 'nodosh  so'zlami 
ishlatish so ‘z san ’atkori uchun fa rz.  Tilimizning shu tovlanib turishida 
shoir  uchun  ne-ne  bitmas-tuganmas xazinalar bor».
43
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Antonimlar  nutqda  ikki  xil  maqsad  uchun  ishlatiladi:
1.  Shaxs,  narsalar  yoki  ulam ing  belgilari  orasidagi  zidlikni 
ifodalash  uchun.  Badiiy  adabiyotda  antonim lardan  antiteza  hosil 
qilish uchun foydalaniladi. Antiteza adabiyotshunoslikda tazod san’ati 
deb  ham   yuritiladi.  Tazod  san’ati,  ayniqsa,  mumtoz  adabiyotda 
ko‘p  uchraydi.
Masalan: