‘zbekiston respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi m. Q. Pardayev, B. A. Xasanov, B. Yu. Maxsudov, D

b o ‘y ic h a
(b ir k u n lik , b ir h a fta lik , b ir o y lik , b ir 
ch o ra klik, b ir y illik k a b ila r);
- m a h sulotning tu rla ri b o ‘ yich a (a sso rtim e n tining b u y u rt- 
m alarga to ‘g‘ ri ke lish i, sh a itn o m a la m in g o ‘z vaqtida tova m ing
tu rla ri b o ‘ yicha b a ja rilish i k a b ila r).
T a h lil n a tija la ri nafaqat m utaxassislarga b a lk i, barcha undan 
fo yd a la n u vch ila rg a tu s h u n a rli b o ‘ lis h i lo z im . C h u n k i, ushbu 
a x b o ro tla rd a n shu so h a d a fa o liy a t k o ‘ rs a ta y o tg a n b a rc h a
xo d im la r fo y d a la n is h la ri m u m k in . Shu tu fa y li ta h lil n a tija la ri 
hammaga tush u na rli b o ‘ ladigan ja d v a lla r, g ra fikla r, diagram m alar 
tarzida b e rilis h i maqsadga m u v o fiq d ir.
IC h T n in g ta k o m illa s h u v i nafaqat ic h k i, b a lki k o ‘p jih a td a n
tashqi o m illa rg a ham juda b o g ‘ liq . IC h T n in g tashqi o m illa rig a
q uyidagilar k ira d i:
- m ehnat b o zo ri;
- xom ashyo yetkazib b e ru v c h ila r;
- unga e le k tr e n e rg iya si va gaz sin g a ri y o q ilg ‘ i ham da 
k u c h la n tiru v c h ila m i ye tka zib b e ru v c h ila r;
- unga tra n sp o rt x iz m a tin i k o ‘ rsa tuvch ilar;
139

---

— uning fa o liy a tin i nazorat q ilu v c h ila r;
— y u q o ri ta sh kilo tla r;
— bank va shu kabi m azkur ishlab chiqarish tizim ig a tashqi 
t a ’sir etu vch ila r.
Ishlab ch iq a rish tiz im in i F Q T o 'tka zish d a m azkur tashqi 
o m illa m in g ta ’s irin i ham inobatga olish lo zim va m u h im d ir. Shu 
tu fa y li b u la r haqida ham te g ish li a xbo ro tla m i to ‘plash va ularga 
is h lo v berib, u la r o rq a li tegishli xulosa chiqarish ham da boshqaruv 
q a ro rla rin i qabul q ilis h uchun tayyorlash maqsadga m u vo fiqd ir.
IC h T to ‘g ‘risid a to ‘g ‘r i xulosa chiqarish uchun uning ta rk ib iy
v a fu n ksio n a l h o la tin i tasvirlashga to ‘g ‘ ri keladi.
IC h T n in g ta rk ib iy h o la tin i tasvirlash deganda uning ishlab 
ch iq arish va tashkUiy ta rk ib in i b ir-b iri b ila n bog‘ liq holda qanday 
jo yla sh ga n i, ta rk ib i, tu z ilis h shakli ka bila rn i b ir butun tasvirlash 
tu s h u n ila d i.
B unda IC h T g a k iru v c h i har b ir b o ‘ lin m a n in g jo y la n is h i, 
u m u m iy m aydoni, unda dastgohlarning jo y la n is h i, shu bo‘ lin - 
maga a jratilgan asosiy m aydoni, yordam chi maydoni,. b ir-b irig a
o ‘tish jo y i ka b ila r tasvirlanadi.
IC h T n in g fu n k s io n a l h o la tin i ta svirla sh deganda o ‘ rga- 
n ilayotgan obyektning bosh, asosiy, yordam chi, keraksiz va zararli 
fu n k s iy a la rin i ifo d a lo vch i ishlab chiqarish tiz im in in g h o la tin i 
ic h k i ham da tashqi o m illa r b ila n bog‘liq holda tasvirlash tushu­
n ila d i. IC h T n in g h o la ti bevosita uning ic h k i va tashqi o m illariga 
b o g 'liq . Shu tu fa y li b u la rn i o ‘ rganishda faqat b ir qism i b ila n
chegaralanib q olish m um kin emas.
B u esa o ‘ z navbatida funksional h o la tn i to ‘g ‘ ri a tro flic h a
tasvirlashni taqozo q ila d i.
Ishlab ch iq arish xa ra ja tla rin i (IC h X ) baholash b ir qancha 
ta m o yilla rg a asoslanadi. Bunda xa ra ja tlar fun ksiya la r bo’yicha 
aniqlanadi.
U shbu h o la tn i baholash uchun «elem ent — holat — funksiya» 
b o g 'liq lig i inobatga o lin a d i. B uning m azm uni o ‘ rganilayotganda 
obyektning har b ir elem enti o lin a d i, ushbu elem entlar qanday
140

---

holatda va u la r q a n d a y fu n k s iy a la rn i bajarishi aniqlanadi. H a r 
b ir funksiya a tro flic h a ta h lil q ilin ib , keraksiz va za ra rli fu n ksiya la r 
ham da ularga s a rfla n a d ig a n o rtiq c h a q ilin a d ig a n x a ra ja tla r 
aniqlanadi va u la rn i k a m a y tiris h y o ‘ lla ri ishlab c h iq ila d i.
Shunday q ilib , ishlab c h iq a ris h xa ra ja tla rin i baholash deganda, 
ishlab c h iq a ris h n i e le m e n tla ri b o ‘ y ic h a ta q s im la b , h a r b ir
elem entning h o la tin i a tro flic h a o 'rg a n ib , u la m i funksiyalarga 
b o ‘ lib, har b ir fun ksiya g a ke ta d ig a n x a ra ja tla m i aniqlab, keraksiz 
va z a ra rli fu n k s iy a la rn i h a m d a ularga ketadigan x a ra ja tla m i 
b arta ra f q ilish y o ‘ lla rin i is h la b ch iq ish tush u nila di.
U shbu usul b ila n is h la b c h iq a ris h ja ra y o n ig a ke ta d ig a n
xarajatlam ing re a l m iq d o ri aniqlan a di.