Ózbekiston respublikasi oliy va órta maxsus ta’lim vazirligi berdaq nomidagi qoraqalpoq davlat universiteti

3.6.2.1 – rasm. GOST 1770 asosida tayyorlangan laboratoriya idishlari

1 misol.

Gidroksid natriyni aralashtirishda hajmi 100 ml bólgan, aniqlik sinfi 1 bólgan kolbadan foydalanildi. Laboratoriya idishlarini yól qóyiladigan xatolik chegaralari ilovada keltirilgan. Gidroksid natriy aralashmasini hajmini standart noaniqligini toping.

Hisoblash.

Laboratoriya idishlarini yól qóyiladigan xatolik chegaralari quyidagi 3.6.2.1 –jadvalda keltirilgan.

3.6.2.1 – jadval

Laboratoriya ólchov idishlarini yól qóyiladigan xatolik chegaralari,cm³

Nominal hajmi	Yól qóyiladigan xatolik
	Silindr		Menzurka	Kolba
	1 aniqlik sinfi	2 aniqlik sinfi		1 aniqlik sinfi	2 aniqlik sinfi
5	0,1	0,1	-	0,025	0,05
10	0,10	0,20	-	0,025	0,05
25	0,25	0,50	-	0,04	0,08
50	0,25	1,00	2,50	0,06	0,12
100	0,50	1,00	5,00	0,10	0,20
200	-	-	-	0,15	0,30
250	1,25	2,00	5,00	0,15	0,30
300	-	-	-	0,20	0,40
500	2,50	5,00	12,50	0,25	0,50
1000	5,00	10,00	25,00	0,40	0,80
2000	10,00	20,00	-	0,60	1,20

Jadvaldan kórinib turibdiki, bizning misolimizdagi kolbaning yól qóyiladigan xatolik chegarasi 0,1 ml. 3.6.2.2 formulaga muvofiq standart noaniqlikni aniqlaymiz

(3.6.2.3.)

Javob. Kolbaning standart noaniqligi ga tengdir.

Kópgina kimyoviy va analitik tahlillarda ólchov idishlarining kórgina turlari qóllaniladi: byuretka, pipetka, kolba, silindr va menzurka (3.6.2.2 –rasm.)

Жавоб. Колбанинг стандарт ноаниқлиги га тенгдир.

3.6.2.2 – rasm. Kimyoviy va analitik tahlillarda qóllaniladigan turli ólchov idishlari: a ̶ byuretka; б, в ̶ pipetka; г ̶ ólchov kolbasi; д ̶ ólchov silindri; е ̶ menzurka;

2 - misol.

Suvni hajmini ólchashda ólchov kolbasidan foydalanildi. Аtrof-muhit temperaturasi 25 ^оС. Qóllanilgan kolbaning nominal hajmi 100 ml, aniqlik sinfi 1. Suvni ólchashda yól qóyilgan standart noaniqlikni aniqlang.

Hisoblash.

Noaniqlikni har qanday turini hisoblash va baholashda, birinchi navbatdan ólchashlar noaniqligiga taʼsir qiluvchi omillarni, yaʼni noaniqlik manbalariga eʼtibor berish lozim. Bunda noaniqlik manbalari juda chuqur ilmiy nazariyalar va ólchashning fizik-kimyoviy asoslari bilan tahlil qilinganida masalan, ónta baʼzan esa yuzga yaqin noaniqlik manbalariga ajratish mumkin bóladi. Talab qilingan aniqlik darajasidan kelib chiqib asosiy noaniqlik manbalari ajratib olish lozim. Suvni hajmini ólchashda ólchov kolbasiga taʼsir qiluvchi ikkita noaniqlik manbai mavjud: temperatura va kalibrlash noaniqliklari (3.6.2.3 –rasm.). Ishlab chiqaruvchi tomonidan berilgan kalibrlash noaniqligi normal atrof-muhit sharoiti 20 ^оС berilgan. Normal atrof muhit sharoitidan ogʼishish kóshimcha temperatura noaniqligini keltirib chiqaradi.

Temperatura Oʼlchov idishini kalibrlash

3.6.2.3 – rasm. Suv hajmini ólchashda noaniqlik manbalari

Temperaturani ózgarishi evaziga hajmni ehtimoliy oshishi temperaturaga tógʼri proportsional bólib, quyidagi formula bilan aniqlanadi:

	(3.6.2.4)
	(3.6.2.5)

bu yerda: - interval yarim kengligi; - suv hajmini ólchashda qóllanilgan kolbaning nominal hajmi; - suvning hajmiy kengayish koeffitsienti; - suv hajmi ólchangan vaqtdagi atrof-muhit temperaturasini normal temperaturadan farqi.

Hajmni kórsatilgan intervaldagi qiymatlari tekis taqsimot qonuniga bóysunishi asosida temperaturaviy standart noaniqlikni hisobladik.

Kalibrlash noaniqligini quyidagicha aniqlaymiz

(3.6.2.6)

3.6.2.4 – rasm. Kirish kattaliklarini standart noaniqligini bahosini grafik tasvirlanishi

Ikkita noaniqlik manbalarini umumlashtirib, hajmni ólchashda yól qóyilgan standart noaniqlikni aniqlaymiz

(3.6.2.7)

3-misol. Quyidagi temperaturani ólchash misolida berilgan va grafikda keltirilgan uchburchak taqsimot qonunining ólchashlar noaniqligi bóyicha kirish kattaliklarini izohlang (3.6.2.4 - rasm).

Birinchi navbatda ushbu grafikda qanday asosiy parametrlar kombinatsiyasidan tashkil topganligiga aniqlik kiritamiz: - matematik kutilish; - yarim interval kengligi.

Temperatura haqidagi axborot nisbatan umumiy bólib, ushbu kattalikning ehtimollikning simmetrik uchburchak taqsimotiga muvofiq keladi. Quyi chegara va yuqori chegara qiymatda bólib, intervalni yarim kengligi qiymatga tengdir.

Ushbu ehtimollik zichligining matematik ifodasi quyidagicha:

(3.6.2.8)

Matematik kutilish va standart noaniqlik mos ravishda quyidagicha aniqlanadi

(3.6.2.9)

Umumiy holatda ushbu qonunning ehtimollik zichligi quyidagi kórinishga ega:

(3.6.2.10)

bu yerda: a va b – tasodifiy kattalik X ning ólchash chegarasini aniqlab beradigan qonun parametrlari.

Uchburchak taqsimotining integral funktsiyasi quyidagi kórinishga ega

(3.6.2.11)

Uchburchak taqsimotining differentsial va integral funktsiyalarining grafik ravishda quyida ravishda kórsatilgan