„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi termiz davlat universiteti tarix fakulteti fuqarolik jamiyati kafedrasi

      
   2. Tarixiy xotira g‟oya va mafkuraning rivojlanishidagi ijtimoiy ma‟naviy omil.  
        Darhaqiqat, tarix - millatning tarbiyachisidir, o'zlikni anglash - tarixni bilishdan boshlanadi, 
-  isbot talab qilmaydigan bu haqiqat davlat siyosati darajasiga ko'tarilishi  lozim. Alohida inson 
xotirasida  o'zining  hayotida  nimalar  qilganligi,  uning  aql-zakovati  va  irodasi  nimalarga 
sarflanganligi  qay  darajada  o'rnashib  qolsa,  millat  uchun  ham  u  tomondan  amalga  oshirilgan 
narsalar shu darajada yaqin va qimmatlidir. Tarix - bu insoniyatning, millatning ijtimoiy xotirasi, 
uning  o'z-o'zini  bilishi  va  anglashidir:  voqelikda  yo'qolgan  narsalar  ongda,  xotirada  yashaydi. 
O'tmishni  bilish  hozirgini  yaratish  uchun  beqiyos  ahamiyatga  molik.  Ijtimoiy  hayotni 
tushunishdagi birinchi qadam hozirning o'tmish tomonidan yaratilganligini tasavvur qilish bilan 
bog'liqdir.  Milliy  g'oya  xalqimiz  tarixiga,  uning  tarixiy  xotirasiga  tayanadi.  Tarixiy  xotirasidan 
judo bo'lgan xalq o'zini millat sifatida anglay olmaydi, millatning manfaat va ehtiyojlarini qalban 
xis  qila  olmaydi.  Binobarin  milliy  g'oya  ham  ratsional,  ham  irratsional  mohiyatga  ega  bo'lib,  u 
milliy  ruhiyat,  kayfiyat,  ichki  uyushtiruvchi,  yo'naltiruvchi,  harakatga  keltiruvchi,  etaklovchi 
milliy xis-tuyg'u hisoblanadi. 
        Istiqbolning  yaratuvchisi  hisoblangan  milliy  mafkura  -  muayyan  jamiyatning  tarkibidagi 
millatlarning  o'z  mustaqilligini,  mustaqillik  manfaatlarini  himoya  qilish,  rivojlantirish 
yo'nalishidagi  ichki  intilishlari  natijasida  vujudga  keluvchi  tuyg'ulari,  maqsadlari,  hoxish-
irodalarini  ifodalovchi  g'oyalar  majmuasidir.  Milliy  mafkuraning  o'zagini  milliy  g'oya  tashkil 
etadi, u jamiyatda barqarorlik, tinchlik, millatlararo va fuqarolararo totuvlikni ta'minlaydi. Milliy 
g'oyaning  asosiy  tayanchi  nuqtasi  ham,  harakatga  keltiruvchi,  uyg'otuvchi  kuchi  ham  milliy 
o'zlikni  anglashdir.  Millat  o'zini  xalq  sifatida,  millat  sifatida,  el  sifatida  anglamaguncha  uning 
obro'yi,  qadr-qimmati,  or-nomusi  haqida  qayg'urishi,  milliy  faxr  va  g'ururi  uchun  kurashishi 
mumkin emas. O'zlikni anglash xalqni g'aflatdan uyg'otuvchi, faol harakatga keltiruvchi, ijtimoiy 
uyushtiruvchi kuchdir. 
          Milliy  his-tuyg'u  va  mustahkam  e'tiqod  -  insoniy  va  milliy  kamolotning  ikki  qanotidir. 
To'maris  momomiz  va  Alp  Erto'nga  bobomizdan  to  Abdulla  Qodiriy  va  Ozod 
Sharafiddinovgacha  engilmas  kuch-qudrat  ato  etgan  narsa  milliy  his-tuyg'u  va  e'tiqodiy  ruhdir, 
desak  xato  qilmaymiz.  Mustaqillik  -  o'zlikni  tanimoqdir;  o'zlikni  tanishning,  milliy  g'urur  va 
iftixorni  shakllantirishning  asosiy  vositasi  xalqning  tarixiy  xotirasining  tiklanishidir.  Dastavval 
zardo'shtiylikning  tarmog'i  sanalgan  moniylik  ta'sirida  bo'lgan,  keyinchalik  xristianlikning 
mashhur  ilohiyotchisi  sifatida  tanilgan  episkop  Avreliy  Avgustin  ―g'aflatda  yotgan  xalqni 
uyg'otmoqchi bo'lsang, uning tarixini uyg'ot‖ degan ekan. bizning jismiy va ruhiy vujudimiz, til 
va 
tafakkurimiz, 
ma'naviy-axloqiy 
dunyomiz, 
milliy-etnik 
qiyofamiz, 
e'tiqod 
va 
marosimchiligimiz,  udum  va  an'analarimiz,  elu-yurt  kabi  muqaddas  tuyg'ularimiz  -  bularning 
barchasi Turon-Turkiston-O'zbekiston nomi bilan bog'liq. 
 
3. Siyosat va mafkuraning o‟zaro aloqadorligi va farqi. 
Mafkurasiz siyosiy  hokimiyat  bo'lmaganligi  kabi  davlat va uning siyosiy  institutlarisiz 
mafkura ham bo'lmaydi. Shu bois mafkura ijtimoiy hayotni tashkillashtiruvchi, boshqaruvchi va 
muayyan 
maqsad 
sari 
yo'naltiruvchi 
dastur, 
ta'limot 
bo'lib 
xizmat  
qiladi.  Mafkura  asos  e'tiboriga  ko'ra  siyosat  bilan  uzviy  bog'liqdir.  Siyosatning  o'zgarishi 
mafkuraga  ham  ta'sir  ko'rsatadi.  «Mafkura»  arabcha  so'zdan  olingan  bo'lib,  tor  ma'noda  

qarashlar  va  e'tiqodlar  tizimi,  majmui  degan  ma'noni  anglatadi.  Keng  ma'noda  mafkura- 
jamiyatdagi muayyan siyosiy, huquqiy, axloqiy, diniy, badiiy, falsafiy, ilmiy qarashlar, fikrlar va 
g'oyalar  majmuidir.  G'arb  mamlakatlari  tillarida  mafkura  «ideologiya»  atamasi  vositasida 
qo'llaniladi. «Ideologiya» yunoncha «ideya» va «logos» so'zlarining birikmasidan tashkil topgan 
bo'lib,  g'oyalar  haqidagi  ta'limot  degan  ma'noni  bildiradi.  Bu  atama  ilk  bor  1797  yilda  fransuz 
inqilobi davrida Destut de Tressi tomonidan ilmiy muomalaga kiritilgan. 
Mafkura,  xususan,  siyosiy  mafkura  masalalari  tahlili  XIX  asr  oxiri  XX  asr  boshlarida 
taniqli  nemis  olimi  M.  Veber  tadqiqotlarida  yanada  yuqori  bosqichga  ko'tarildi.  Mafkuraviy 
siyosat  –  muayyan  g'oyaviy  qarashlar  tizimini  odamlar  ongiga  singdirish,  zararli  ma'naviy-
mafkuraviy ta'sirlar, turli ko'rinishdagi tazyiqlarning oldini olishga qaratilgan uslub va vositalar 
hamda  ularni  ishlab  chiqish,  tartibga  solish  va  boshqarish  bilan  bog'liq  faoliyat  majmui. 
Mafkuraviy siyosatni mafkuraviy vazifalarni amalga oshirish uchun bo'lgan harakat tarzida ham 
tushunish mumkin. Bu vazifalar muayyan mamlakat yoki xalqning dunyo hamjamiyatida tutgan 
o'rni, nufuzi, xalqaro iqtisodiy, siyosiy, diplomatik aloqalardagi mavqei, taraqqiyot darajasi kabi 
bir  qator  ko'rsatkichlardan  kelib  chiqadi.  Masalan,  hozirgi  davrda  milliy  mafkuramiz 
mustaqillikni  mustahkamlash,  mamlakatni  har  tomonlama  rivojlantirish,  erkin  va  yorug'  hayot 
sari olg'a yurishga yo'naltirishi zarur. Odatda ichki hamda tashqi mafkuraviy siyosat bir-biridan 
farqlanadi.  Ichki  mafkuraviy  siyosat  mamlakat,  xalqning  o'z  oldiga  qo'ygan  strategik 
maqsadlaridan  kelib  chiqib,  taraqqiyotning  yangi  bir  bosqichga  ko'tarilishi  uchun  fuqarolarni 
safarbar qilish vazifasini o'taydi. Tashqi mafkuraviy siyosat, o'z xalqi va mamlakatining xalqaro 
maydondagi  nufuzini  mustahkamlash,  mustaqil  taraqqiyotning  xalqaro  munosabatlar  bilan 
bog'liq jihatlarini ta'minlash hamda begona mafkuralarning ta'siridan himoya qilishga qaratilgan 
bo'ladi.  Mafkuraviy  siyosatning  samaradorligi  uning  qanday  vositalar,  usullar  va  shakllarda 
yuritilishiga  bog'liq.  Bu  o'rinda  ijtimoiy  taraqqiyotdagi  turli  guruhlar,  sinflar  va  qatlamlar 
manfaatlarining  hisobga  olinishi  muhim  ahamiyatga  egadir.  Mafkuraviy  ta'sir  o'tkazish  yo'llari 
omma  uchun  qanchalik  yaqin,  tushunarli  va  tabiiy  bo'lsa,  ijtimoiy-gumanitar  fanlar  yutuqlariga 
tayangan holda tashkil etilsa, mafkuraviy siyosat shunchalik samarali bo'ladi. 
Shuni ta'kidlash zarurki, mafkura masalasi sobiq SSSRda o'ta mutlaqlashtirildi. Mafkura 
va 
siyosat 
o'rtasidagi 
muvozanatning 
buzilishi 
oqibatida 
sinfiy 
dushmanga  
qarshi  kurash  niqobi  ostida  nafaqat  kommunistik  mafkuraga  zid  g'oyaviy  unsurlar,  balki  har 
qanday  hurfikrlilik  ta'qib  ostiga  olindi.  Troskizmga  qarshi  kurash,  kollektivlashtirish,  madaniy 
inqilob,  stalincha  qatag'onlar  o'z  qamroviga  ko'ra  fashizm  mafkurasidan  qolishmadi.  Ikkinchi  
jahon  urushidan  keyin  NATO  va  Varshava  Shartnomasi  davlatlari  o'rtasida  vujudga  kelgan 
«sovuq urush» siyosati ham asos e'tibori bilan mafkuraviy tabiatga ega edi. Har qanday ilmiy va 
madaniy  hurfikrlilikka,  agar  u  kommunistik  mafkura  qoliplariga  to'g'ri  kelmasa,  g'ayriinsoniy, 
zararli deb qaraldi. Bundan ilm-fan va madaniyat ravnaqi katta zarar ko'rdi. Sovet mafkurasining 
tub  xususiyatlaridan  biri  shunda  ediki,  u  xalqlarning  milliy  o'zligini,  madaniyati, axloqi  va 
ma'naviyatining  betakror  jihatlarini  inkor  etar,  «sovet  xalqi»  degan  mavhum  tushuncha  ostida 
barcha  millatlarni  birlashtirishga  urinar  edi.  Natijada,  ayrim  kam  sonli  xalqlar  o'z  tili,  milliy 
madaniyatini  yo'qotishgacha  etib  bordilar.  Aslida  mafkura  siyosatga  oqilona  yo'nalish  berishi, 
uni  jamiyat  hayotining  turli  jabhalaridagi  real  holat  bilan  tanishtirishi  lozim.  Siyosatning 
mafkuraga  tayanishining  sababi  —  mafkuranidg  jamiyat  ma'naviy  kayfiyatini,  orzu-umidlarini, 
maqsad  va  manfaatlarini  ifodalovchi  g'oyaviy  dastur  ekanligidadir.  Bu  borada  siyosiy  mafkura 
alohida  o'rin  tutadi.  Chunki  u  huquqiy  mafkura  kabi  demokratik, huquqiy  davlat  va  fuqarolik 
jamiyatini  shakllantirishda  etakchi  omillardan  biri  hisoblanadi.  Siyosiy  mafkurasiz  biror-bir 
siyosiy  harakat  bo'lmaydi.  Siyosiy  mafkura  o'z  tarkibiga  ko'ra  mavjud  ijtimoiy  voqelik,  uning 
kelajagi to'g'risidagi siyosiy tasavvur va tushunchalardan tashkil topadi. 
 
4.  Milliy  g‟oyada  mentalitetning  namoyon  bo‟lishi.  Hozirgi  paytda  ijtimoiy 
jarayonlar  tahlilidan  kelib  chiquvchi  muhim  saboqlardan  biri  ham  mentalitet  orqali 
o‗zgarishlarga  erishish,  uning  mazmun-mohiyatiga  ta‘sir  ko‗rsatishdan  iboratdir.  ―Agar 
mentalitetni  atrofimizdagi  hayot  tarzining  mahsuli  sifatida  qabul  qilsak,  uning  ikkinchi  jihati 

shundaki‖, hayotning o‗zi ham, uning o‗zgarishlari ham odamzot tafakkurining o‗zgarishi bilan 
chambarchas bog‗liq‖.  
Milliy  mentalitet  fenomeni  bo‗linish  emas  birlashishni,  birdamlik  va  hamkorlikni  taqozo 
etadi.  Dunyoda  hech  bir  natijaga  aql-zakovatni,  kuch-harakatni,  vaqt  va  imkoniyatlarni  bir 
nuqtaga  jamlamasdan  turib  erishib  bo‗lmaydi.  Birlashish  butunlikka  erishish,  bunyodkorlik 
ishlarining  debochasidir,  chunki  bunyodkorlikka  intilish,  bu  yo‗lda  umumxalq  safarbarligi 
holatini tarkib toptirish, eng muhimi fikr-qarashlar yakdilligini yuzaga keltirish – ruhiy birdamlik 
kayfiyatiga erishish muhimdir.  
Agar an‘anaviy jamiyatda tovar, industrial jamiyatlarda pul barcha masalalarni hal qiluvchi 
asosiy  vositalar  rolini  o‗ynab  kelgan  bo‗lsa,  bugun  biz  yashayotgan  postindustrial  jamiyatda 
shaxs  qadriyatini  belgilovchi  asosiy  tamoyillar  sifatida  informatsion  bazis,  intellektual 
tayyorgarlik, bilim darajalari hal qiluvchi kuch tarzida maydonga chiqadi.  
Shu  boisdan  ham  yurtboshimiz  tomonidan  ilgari  surilgan  «Kuch  –  bilim  va  tafakkurda» 
shiori  postindustrial  jamiyatning  shiddatkor,  jo‗shqin  xususiyati  tempi  to‗lqinlarida 
odamlarimizning  erkin  suzishlari,  bu  jarayonlarda  o‗zligini  yo‗qotib  qo‗ymasligi,  aksincha  o‗z 
ovozi, so‗zi, fikri va salohiyatlari bilan faol uyg‗unlashuviga yo‗l ochuvchi bir mayoq vazifasini 
o‗taydi.  O‗zgarayotgan  ijtimoiy  makon  va  zamon  ruhida  odamlarimizning  doimiy  aktualligini 
ta‘minlovchi qudratli kuch ham tafakkur omilidir. Milliy mentalitet omili davrning jo‗shqin ruhi, 
tez o‗zgarayotgan muhit ta‘sirida yemirilib ketmasligi xususida fikr yuritib, bunday inqirozlardan 
saqlovchi  kuch  insoniylik  ekanini  asoslab  beradi.  Insoniylik  mohiyati  sifatida  shaxs  va 
jamiyatning  barcha  jihatlariga  ruh  bag‗ishlaydi,  unga  jonlilik,  tiriklik,  yaratuvchanlik  ruhini 
singdirib turadi. 
Insoniylik  omilining  real  zohir  bo‗lish  belgilari  esa,  komil  shaxsga  xos  bo‗lgan  fayz, 
tarovat, yuzi issiqlik, istara, o‗zi yonib boshqalarni ham yondira olish singari fazilatlardir. Ayni 
chog‗da  ta‘kidlash  joizki,  xalqimiz  nazdida  komillik  tushunchasi  rahbar  siymosida  ayniqsa 
yorqin  namoyon  bo‗ladi.  Shu  boisdan  ham,  komillikning  eng  avvalo  yetakchilarda,  rahbar 
shaxslarda  yorqin  ko‗rinishi  kerak.  ―Istarasi  issiq  degani,  bu  odamlarga  ko‗ngli  ochiq  bo‗lish 
demakdir. Ya‘ni, rahbar juda ortiqcha sirli bo‗lmasligi, bag‗rikeng va kechirimli bo‗lishi lozim. 
Va kerak bo‗lsa, meni kechirasizlar-u, ochiq aytishim kerak, u qandaydir fayzli bo‗lishi zarur. Bu 
fikrga qo‗shimcha qilib shuni aytmoqchimanki, bugungi kunda rahbar faqat o‗zi yonib qolmay, 
unga ko‗z tikib, undan ko‗p narsani kutib turgan xalqni ham yondira olishi zarur. Men yondirish 
deganda, avvalambor, odamlarni birlashtirish, odamlarni boshqarishni, ularni  yuksak maqsadlar 
sari safarbar etishni nazarda tutaman» . 
Demak,  milliy  mentalitet  asosidagi  komil  shaxs  konsepsiyasi  ikki  muhim  jihat,  ya‘ni  bir 
tomondan  o‗zidagi  insoniylik  fazilatlarini  amaliy  faoliyatlarda  qo‗llay  olish  salohiyati  bo‗lsa, 
ikkinchi  tomondan  odamlarni  bunyodkorlik  ishlariga  safarbar  eta  olish  qobiliyatlarini  yuzaga 
chiqarish  orqali  namoyon  bo‗ladi.  Milliy  mentalitet  asosidagi  komil  shaxs  shunchaki  ko‗p 
o‗qigan,  ko‗p  bilgan,  ko‗p  ko‗rgan  yoki  tajribasi  katta  odam  bo‗lib  cheklanmasdan,  o‗zidagi 
bilim  va  tajribalar,  insoniy  fazilatlarni  ezgulik,  yaratuvchanlik  yo‗lida  foydalana  oluvchi, 
voqelikni  shunchaki  bilish  bilan  cheklanib  qolmagan,  balki  hayot  o‗zgarishlarini  anglashga 
erishgan,  nafsini  jilovlab,  meyorga  keltira  olgan,  «qanoat»,  «shukur»,  «tavba»  tushunchalariga 
mustahkam tayanib ish tutuvchi, o‗z manfaatini umum manfaatlari bilan muvofiqlashtira olgan, 
faol,  harakatchan,  tinib-tinchimas,  o‗zi  yonib  o‗zgalarni  ham  yondirguvchi  shaxsdir.  Milliy 
mentalitet  bilan  qurollangan  komillik  pirovard  natijada  odamlarni  birlashtirish,  aholi  turli 
qatlamlari vakillarini bunyodkorlik  yo‗lida uyushtirish, ularni o‗zaro murosa, madora, ittifoqqa 
keltirish yo‗liga olib chiqadi. 
Xullas,  milliy  mentalitetga  asoslangan  bugungi  faol  shaxs  falsafasi  yangilanayotgan 
borlig‗imiz ruhiga ayni muvofiq barkamol shaxs, har tomonlama rivojlangan inson, zukko, dono, 
yaratuvchan,  bunyodkor,  bag‗rikeng,  sahovatli,  ochiq  yuzli,  istarali  odamni  tarkib  toptirish 
vazifasini dolzarb masala sifatida kun tartibiga qo‗yadi. 
Milliy  mentalitet  Vatanni  sevish  omiliga  ko‗p  jihatlarga  ko‗ra  bog‗liqdir.  Vatanni  sevish 
ulug‗  Navoiy  ta‘kidlagani  kabi  shu  yurt  odamlarini  sevishdan  boshlanadi.  Odamlarga  bo‗lgan 

muhabbat Vatan sevgisining debochasi va o‗zagidir. Navoiy muhabbatni ikki jihat, ya‘ni ilohiy 
ishq  va  majoziy  ishqqa  bo‗lib  talqin  etadi  hamda  insonlarga  bo‗lgan  mexr-oqibat,  hurmat, 
sadoqatdan  iborat  ko‗ngil  bog‗liqligi,  ya‘ni  majoziy  muhabbat  uning  taqdirida  ustunroq 
ekanligini o‗z asarlarida takror-takror qayd etadi. Chin vatanparvarlik haqiqiy insonlik, insonga 
muhabbat,  unga  himoyachi,  fidoiy,  kerakli  bo‗lishdir.  Demak,  Prezidentimiz  ilgari  surayotgan 
«insonning  insonligini  o‗ziga  anglatish  va  shu  maqsadni  ro‗yobga  chiqarish»  g‗oyasi  zamirida 
ham  Vatanga  ishqni  odamlarni  sevishdan  boshlash  da‘vati  mujassamdir.  Odamlarni  sevish  va 
Vatan  sevgisi  o‗zaro  uyg‗un,  chatishgan  mohiyat  kasb  etganligi  bois  Vatanga  muhabbat 
tuyg‗usini  tarkib  toptirish  dastavval  shaxsning  o‗z-o‗ziga  bo‗lgan  mas‘uliyati,  talabchanligi 
o‗zidan  qoniqmaslik,  o‗z-o‗zini  doimiy  taftish  va  nazorat  qilishdan  boshlanadi.  Shu  narsani 
e‘tirof  etish  kerakki,  xalqimizda  insonni  jamoatchilik  fikri  nuqtai  nazaridan  baholash  ijtimoiy 
nazorat qilib borish jihatlari yaxshi rivojlangan.  
Milliy g‗oyaning ma‘naviy-madaniy tomonlari milliy manfaatlar-ning uyg‗unligini aniq va 
ravshan  ifodalaydi.  Chunki  unda  til,  milliy  ruhiyat,  milliy  o‗ziga  xoslik,  milliy  mentalitet 
jozibador  tarzda  aks  etadi.  Shuning  uchun  ham  milliy  g‗oyani  targ‗ib  va  tashviqot  etishda 
o‗zbeklarga xos mentalitet, uyat, or-nomus, vijdon, adolat, haqiqat, odillik, andisha, sharm-hayo, 
qadr-kimmat kabi tushunchalar milliy, madaniy, ma‘naviy hayotimizning tarkibiy qismi sifatida 
baholan-moqsa.  Ushbu  tushunchalar  mazmun-mohiyatida  xalqimizga  xos  his-tuyg‗u,  o‗zga 
millatlarga nisbatan odamiylik, insoniylik singari ezgu niyat-lar yotadi. 
Uzbek tiliga davlat tili maqomining berilishi hayotimizdagi, hatto tariximizdagi nihoyatda 
katta voqea bo‗ldi. O‗zbekiston tilga oid har qanday masalani mustaqil hal qilish huquqiga ega. 
Konstitutsiyamizda  mustahkamlanganidek,  "O‘zbekistan  Respublikasining  davlat  tili  uzbek 
tilidir". 
Milliy g‗oya o‗zbek tilining davlat maqomini to‗la ro‗yobga chiqarish, uning qo‗llanilishi 
va muhofazasini ta‘minlashga ko‗maklashadi. Ayni paytda, u respublikamiz hududida yashovchi 
millatlar va elatlar til-larining taraqqiyoti uchun imkoniyat hozirlashga yordam beradi. 
Milliy  g‗oya  ma‘naviyatimizning  asosi  hisoblangan  madaniy  merosimizga  munosabat 
masalasida  ham  katta  o‗rin  tutadi.  Madaniy,  ma‘naviy  meros  avlod-ajdodlarimiz  tomonidan 
necha-necha  asrlar  davomida  yarati-lib,  asrab-avaylab  kelinayotgan  buyuk  xazinadir.  "Ota-
bobolarimiz-dan bizga boy ma‘naviy meros qolgan. Endi  bizning qonimizga ko‗chgan, bizning 
nasl-nasabimizga  xos  o‗sha  ulkan  ma‘naviy  salohiyatni  yanada  yuksaltirishimiz,  uni 
farzandlarimizga, kelajak avlodga  munosib  meros qilib  qoldirishimiz kerak". Madaniy merosga 
bunday  hurmat,  birinchi  navbatda,  uning  yaratuvchisi,  avaylab-asraguvchisi  va  rivoj-
lantiruvchisi  hisoblangan  xalq  ommasiga,  millatga,  uning  o‗tmishiga  cheksiz  ehtirom,  mehr-
oqibat  mahsulidir.  Madaniy  merosini  chuqur  o‗rganmagan  va  e‘zozlamagan  kishi  o‗zining 
shajarasi,  avlod-ajdod-lari  bosib  o‗tgan  yo‗l,  milliy  istiqlolimiz,  erkimiz  va  ozodligimiz  uchun 
jasorat ko‗rsatgan ulug‗ zotlar haqida tasavvurga ega bo‗lmaydi. 
O‘zbek  mentaliteti,  tafakkur  tarzi,  ma‘naviyati  rivoji  asrlar  osha  sayqal  topgan  go‗zal 
axloqiy  fazilatlar  va  milliy  kadriyatlar  mevasidir.  Istibdod  yillarida  mustamlakachilar 
xalkimizning  bu  be-nazir  o‗ziga  xosligini  yo‗qotishga  urindilar.  Uning  tarixiy  xotirasi  milliy 
ma‘naviy  merosga  nisbatan  bo‗lgan  bunday  tajovuzdan  jiddiy  talofat  ko‗rgan  bo‗lsa-da,  o‗zak 
tomirlarini  shikastlardan  saklay  oldi,  teranligini  yo‗qotmadi.  Xalq  bunday  xurujlar  chog‗ida 
dushmanlarga  qarshi  gohida  ochiqdan-ochiq  mardonavor  kurashdi,  zulm  haddan  oshgan 
murakkab kezlarda esa bu bebaho qadriyatlarni yuragining to‗rida avay-lab asradi. 
Tarixning  guvohlik  berishicha,  ishlab  chiqarish  muttasil  o‗sib,  rivojlanib  boradi.  Ishlab 
chiqarishning rivojlanishi esa, avvalo, uni amalga oshiruvchi insonning ma‘naviy-axlokiy kamol 
topishi bilan bog‗liq. Agar texnika va texnologiyaning o‗sishi insoniyat taraqqiyoti-dan ilgarilab 
ketsa,  unda  bu  rivojlanish  nomutanosib  bo‗ladi  va  uzoq  davom  etmaydi.  Ma‘naviy  jihatdan 
ildamroq  taraqqiy  etmas  ekan,  moddiy  va  iqtisodiy  jihatdan  ham  tez  rivojlanmaydi.  Bundan 
tashqari, texnika va texnologiyaning takomillashishiga ham inson ongi, bilimi va aqli rivojining 
natijasi  sifatida  qarash  lozim.  Binoba-rin,  "davlatimizning  eng  muhim  vazifalari  dan  biri  — 

ma‘naviy  jihatdan  barkamol  insonni  tarbiyalash,  ta‘lim  va  maorif  tizimini  takomillashtirish, 
milliy uyg‘onish g‗oyasi asosida ma‘naviy va ruhiy jihatdan yangi avlodni voyaga yetkazishdir". 
 
5. O‟zbekistonning mustaqil taraqqiyoti jarayonida yangi g‟oyalarning takomillashuv 
jarayoni,  unda  avlodlararo  vorislik  va  yangilanishning  namoyon  bo‟lishi.  Dunyoda  yangi 
jamiyatni barpo etish va unga mos g‗oyalar tizimini shakllantirishning tayyor andozasi yo‗q. Bu 
borada hatto jahondagi eng yuksak rivojlangan mamlakatlar tajribasini ham to‗la-to‗kis qo‗llash 
qiyin. Chunki har bir mamlakat hayotining tarkibiy tuzilishi, xalqining mentaliteti, aholi tarkibi 
va  taraqqiyot  tamoyillari  boshqa  davlatnikiga  aynan  o‗xshamaydi.  Ba‘zi  mamlakatlarda 
yaxshigina  samara  beradigan  g‗oyaviy  tamoyillar  o‗zga  davlatlarda  hech  qanday  natija 
bermasligi yoki aksincha, muammolarni yanada chuqurlashtirishi ham mumkin. 
Shu  bois  yurtimiz  istiqlolga  erishganidan  keyin  taraqqiyot  tamoyillari  tanlab 
olinayotganida  rivojlangan  mamlakatlar  tajribasi  bilan  birga,  xalqimizning  tarixiy  qadriyatlari, 
mentaliteti,  turmush  va  tafakkur  tarzi,  milliy  davlatchilik  an‘analari,  xalqimiz  boshidan 
kechirgan tarixiy sinovlar va ularning saboqlariga alohida e‘tibor qaratildi. 
Vatanimiz mustaqillikni qo‗lga kiritgach, hayotimizda tub o‗zgarishlar yuz berdi, xalqimiz 
tabiati  va  dunyoqarashiga  yot  bo‗lgan  mustabid  tuzum  va  uning  mafkurasi  barham  topdi.  O‗z 
umrini  o‗tab  bo‗lgan  eski  mafkura  o‗rnida  yangi  ijtimoiy  munosabatlar,  xalqning  asl 
maqsadmuddaolarini  ifoda  etuvchi  ilg‗or  va  bunyodkor  ta‘limot    milliy  istiqlol  g‗oyasi 
shakllandi. 
Yurtimizda  shakllanayotgan  yangi  g‗oyalar  tizimining  asoslari  qanday  yaratildi?  Ushbu 
yo‗nalishdagi  ustuvor  vazifalar  nimalardan  iborat?  Birinchi  Prezident  Islom  Karimovning 
asarlarida,  ayniqsa,  «Yuksak  ma‘naviyat    yengilmas  kuch"  kitobi  va  "Mamlakatimizda 
demokratik  islohotlarni  yanada  chukurlashtirish  va  fuqarolik  jamiyatini  rivojlantirish 
Konsepsiyasi"da  ushbu  savollarga  to‗liq  javob  berilgan.  Bunday  maqsad  jamiyat  hayotining 
barcha sohalariga daxldor ko‗pdan ko‗p siyosiy, iqtisodiy, ijtimoiy, ma‘naviy vazifalarni amalga 
oshirishni taqozo etmoqda. 
Insoniyat  tarixida  ro‗y  bergan  turli  voqealar,  islohotlar  va  tub  burilish  jarayonlarining 
tahlili  shundan  dalolat  beradiki,  hech  bir  mamlakatda  yangi  jamiyat  barpo  etish  va  unga  mos 
g‗oyalar  tizimini  shakllantirish,  birdaniga,  bir  kunda  amalga  oshib  qoladigan  oddiy  hodisalar 
emas.  Balki  bu  har  bir  davlat  va  jamiyat  hayotida,  ijtimoiy,  iqtisodiy,  siyosiy  va 
ma‘naviyma‘rifiy sohalarda kechadigan murakkab va serqirra jarayonlarning hosilasi, muayyan 
muddatda ro‗y beradigan o‗zgarishlarning natijasidir. 
Jamiyat  hayotida  yangi  goyalar  tizimini  shakllantirishning  asosiy  tamoyillari  orasida 
umuminsoniy  jihatlar  va  milliy  xususiyatlarga  tayanish  zarurati  alohida  ahamiyat  kasb  etadi. 
Mazkur  jarayon  ana  shu  ikkita  omil  asosida  amalga  oshayotganligi  va  ularning  har  biriga  xos 
rivojlanish qonuniyatlarini o‗zida uyg‗unlashtirgani bilan tavsiflanadi. Bu nuqtai nazardan mam-
lakatimizga  xos  yangi  g‗oyalar  tizimi  shakllanishining  quyidagi  tamoyillari  alohida  ajralib 
turadi: 
1) 
tarixiylik,  ya‘ni  shu  sohada  insoniyat  taraqqiyotining  hozirgi  davrgacha  bo‗lgan 
yutuqlariga asoslanish bilan birga, xalqimizning shu kungacha erishgan barcha yutuqlari, amaliy 
faoliyati  natijalaridan,  milliy  qadriyatlari,  ma‘naviy  boyliklari  va  an‘analaridan      unumli 
foydalanish; 
tizimlilik  -  jamiyat  hayotining  ijtimoiy-siyosiy,  iqti-sodiy,  ma‘naviy-ma‘rifiy  sohalarida 
amalga oshirilayotgan o‗zgarishlarni bir butun va yaxlit jarayon sifatida qarash; 
ijtimoiy o‗zgarishlarning ortga qaytmasligi, doimo o‗tmish-dan bugun orqali kelajak tomon 
uzluksiz jarayon sifatida amalga oshishini hisobga olish. Shu asosda yangiliklar orasidan ijobiy 
jihatlar va xususiyatlarga ega bo‗lganlarini ajratib olish, tan-lash va ularni hayotga tadbiq etish; 
umuminsoniylik  va  milliylik  tamoyillari  ham  yangi  g‗oyalar  tizimi  shakllanishida  muhim 
o‗rin  tutadi.  Jamiyatimizni  yangi-lashda,  bir  tomondan,  yurtimiz  tarixi,  milliy  an‘analar  va 
xalqimizning  o‗tmishda  to‗plagan  tajribasi,  ikkinchi  tomondan  esa,  bugungi  dunyoda  ro‗y 
berayotgan o‗zgarishlar va yangilanishlar, umumbashariy andozalar muhim ahamiyat kasb etadi. 

Bu, avvalo,  O‗zbekistonni  jahon hamjamiyatining tarkibiy qismi  va xalqa-ro munosabatlarning 
teng huquqli a‘zosi sifatidagi o‗rni, mav-qeini belgilashning asosiy omillaridan biri bo‗lmoqda; 
yangi  g‗oyalar  tizimi  shakllanishi  ko‗pmillatlilik  va  ko‗p  konfessiyalik  sharoitida 
jamiyatning barcha a‘zolari, aholi qatlamlarining hamjihatligi va ijtimoiy bag‗rikenglik tamoyili-
ga  ham  asoslanadi.  Bu  tamoyil  istiqlolning  dastlabki  kunlarida-noq  mamlakat  hayotini 
demokratlashtirish va liberallashtirish-ning asosiy omillaridan biri sifatida qaralgani bejiz emas; 
an‘anaviylikka  tayanish  va  yangilanishga  intilish  tamoyili  ham  O‗zbekistonda  yangi 
g‗oyalar  tizimi  shakllanishi  jarayonining  tarkibiy  qismidir.  Ya‘ni,  O‗zbekiston  misolida  yangi 
g‗oyalar  tizimi  shakllanishi  jarayonini  ilmiy-falsafiy  nuqtai  nazardan  o‗rganish,  uning  bir-biri 
bilan  uzviy  aloqador  tushunchalar,  chunonchi,  "an‘ana  va  yangilanish",  "inkor  va  vorislik" 
bog‗lanishlari orqali amalga oshayotganini ko‗rsatadi. Xuddi shu ma‘noda, istiqlolning dastlabki 
yillaridayoq  mamlakatimiz  hayotiga  xos  o‗zgarish  va  yangilanishlar  jarayonining  asosiy 
tamoyillari  sifatida  "Yangisini  qurmasdan,  eskini  buzmaslik",  "O‗tmishni  yozg‗irishdan  ko‗ra 
ezgulik,  yaratuvchanlik  va  bunyodkorlik  yo‗lidan  og‗ishmasdan  borish»  to‗g‗risidagi  xulosalar 
asos qilib olingani bejiz emas. 
Mamlakatimizda  yangi  g‗oyalar  tizimini  shakllantirishning  strategik  maqsadlari  jamiyat 
hayotining barcha sohalariga daxldor bo‗lgan bir qator tamoyillarni amalga oshirish bilan bog‗liq 
Jamiyat  hayotini  yangilash  jarayonini  izchilligi  va  samaradorligini  ta‘minlash  bu  boradagi  eng 
asosiy  yo‗nalishdir.  Mazkur  yo‗na-lishda  hayotning  barcha  sohalarini,  davlat  va  jamiyat 
qurilishini  yanada  erkinlashtirish,  aholining  siyosiy  faolligini  oshirish,  unda  milliy  va 
umumbashariy  qadriyatlarga  asoslangan  siyosiy  ma-daniyatni  shakllantirish  muhim  ahamiyatga 
ega.  Bu  taraqqiyotimiz  g‗oyaviy  tamoyillarining  siyosiy  sohadagi  namoyon  bo‗lish  xususiyat-
larini  belgilaydi.  Binobarin,  siyosiy  hayotni  yangilashning  asosiy  shartlaridan  biri  xalqning 
siyosiy  ongini  o‗stirish,  unga  demok-ratik  erkinliklarning  ma‘no-mohiyatini  to‗g‗ri  tushunib 
olish  va  o‗zlashtirishga  imkon  yaratishdan  iborat.  Bu,  bir  tomondan,  fuqarolarning,  ikkinchi 
tomondan,  davlat  idoralari  va  jamoat  tashkilotlari  hamda  xo‗jalik  yurituvchi  subyektlarning 
qonunga so‗zsiz bo‗ysunishini taqozo qiladi. Demak, bunda nafakdt aholi huquqiy bilimlarining 
oshishi,  uning  ongi  yuksalishiga,  balki  hokimiyat-ning  barcha  mustaqil  tarmoqlari,  nodavlat 
tashkilotlari va fuqarolik jamiyati institutlari faoliyat  samaradorligi  ortishi  ham  jiddiy  e‘tiborni 
talab qiladi.