„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi termiz davlat universiteti tarix fakulteti fuqarolik jamiyati kafedrasi

Birinchidan,
ular milliy qo‗shiq, raqs, ananalarni saqlab qolish va rivojlantirish yo‗lida 
amaliy ishlarni bajarmoqda. Milliy – madaniy markazlar qoshida qirg‗izlarning ―Sayra Qomuz‖, 
ukrainlarning ―Djerello‖, dunganlarning ―Chinmyo‖ folklor ansambli kabi 40 dan ortiq badiiy 
jamoalar faoliyat ko‗rsatgani bunga misol bo‗la oladi. 
Ikkinchidan, 
professional sanat namunalarini targ‗ib qilishga alohida etibor
 
berilmoqda. 
Qozoqlarning ―Koktem‖, armanlarning ―Xoravaq – shou‖, ruslarning ―Tryadushiye‖, 
nemislarning ―Yugenshbern‖, mesxeti turklarining ―Miko‖ teatr – studiyalari, ruslaring 
―Veteran‖, polyaklarning ―Plyast‖, beloruslarning ―Katyusha‖, yaxudiylarning ―Shalom‖, kabi 
xor jamoalari va cholg‗u asboblari orkestri kabi 30 dan ortiq badiiy jamoalar faoliyatida buning 
isbotini ko‗rish mumkin. 
Uchinchidan
, har bir millat istiqboli tabiiy ravishda yoshlar bilan bog‗liq. Shu nuqtai 
nazardan qaraganda, milliy – madaniy markazlar yoshlarni milliy madaniyatga muhabbat, etnik 
qadriyatlarni o‗rganish va ezozlashga muhabbat ruhida tarbiyalashga alohida etibor bermoqda. 
Buni ruslarning ―Topatushki‖, koreyslarning ―Sa – mul‖, nemislarning ―Nashi xoroshki‖, 
polyaklarning ―Mazurchek‖ kabi jami 15 ga yaqin bolalar ansambllari faoliyatida ko‗rsa bo‗ladi. 
Milliy – madaniy markazlarning qayd etilgan yo‗nalishlardagi faoliyati, bir tomondan, 
diaspora vakillarini milliy tarix, urf – odat va ananalardan xabardor qilishga boshqa tomondan, 
etnik o‗z – o‗zini anglashga tasir qilib, milliy birlikning mustaxkamlanishiga xizmat qilmoqda. 
Talim tizim millatlararo totuvlik g‗oyasini singdirishga xizmat qiluvchi muhim mexanizm 
tasir qilishi bilan bir qatorda, tabir joiz bo‗lsa, millatlararo munosabatlarning ahvolini 
ko‗rsatuvchi o‗ziga xos lakmus qog‗ozi hamdir. 
Shunday ekan, talim tizimda ijtimoiy adolat ustuvorligini asosiysi, bu mezonlar hamisha 
aniq ko‗rinishga ega bo‗ladi. Shu nuqtai nazardan qaraganda, milliy siyosatimizda talim bilan 
bilan bog‗liq masalalarga alohida etibor berilmoqda. Xususan, mamlakatimizda o‗rta va oliy 
talim 7 tilda olib borilayotgani (o‗zbek, qoraqalpoq, rus, qozoq, tojik, qirg‗iz, turkman),milliy 
tillarda bog‗chalar, maktablar tizimini rivojlantirish, ularni pedagogik kadrlar va zaruriy o‗quv 
dasturlari hamda darsliklar bilan taminlashga alohida etibor berish milliy siyosatimizda markaziy 
o‗rinni egallaganini takidlash joiz. 
Ayni paytda, mustaqillik milliy hayotda mutlaqo yangilik bo‗lgan yakshanba 
maktablarining paydo bo‗lishi va rivojlanishiga zamin yaratganini qayd etish zarur. Aynan 
yakshanba maktablari respublikamizda yashovchi diasporalarga o‗z ona tillari, millat tarixi va 
madaniyatini o‗rganish uchun imkoniyat yaratib bermoqda. Masalan, arman madaniy markazi 
qoshidagi yakshanba maktabida bugungi kunda arman tili va adabiyoti bilan bir qatorda halq 
xoreografiyasi hamda folkloridan talim beriladi. 
Polyak, ukrain, grek milliy – madaniy markazlari qoshida tashkil etilgan yakshanba 
maktablarida tahsil olgan o‗nglab yoshlar bugungi kunda Polsha, Ukraina, va Gretsiya oliy o‗quv 
yurtlarida tahsil olmoqda. 
Kamsonli diasporalarning o‗z tillari, tarixi va madaniyatini o‗rganishi haqida gap ketar 
ekan, mamlakatimizda yashovchi yahudiylar uchun ham xuddi shunday imkoniyat yaratilganini 
takidlash zarur. Xususan, Toshkent, Buxoro va Samarqand shaxarlarida tashkil etilgan 
maktablarda yahudiy millatiga mansub bolalar ivriy tili, yahudiy xalqi tarixi, madaniyatini 
o‗rgana boshlangani mustaqillik bergan imkoniyatlar samarisidir. 
Oliy talim tizimida esa o‗qish milliy tillarda olib boriluvchi maxsus fakultet va bo‗limlar 
faoliyati ko‗rsatmoqda. Xususan bir qator o‗quv yurtlarda rus, tojik, qozoq, turkman filologiyasi 
fakultetlari, pedagogika va boshlang‗ich talim metodikasi mutaxassislari tayyorlovchi bo‗limlar 

---

mavjudligi fikrimizning dalilidir. Umuman olganda, qardosh tillarda faoliyat ko‗rsatayotgan 
fakultet va bo‗limlarning 30 foizi mustaqillik sharoitida tashkil etilganligini takidlash zarur. 
Yuqoridagi misollar respublikamizdagi har bir millat vakilining istedodi va salohiyatini 
ro‗yobga chiqarish, qadriyat, ananalarini saqlab qolish va rivojlantirishga qaratilgan milliy 
siyosatimizning asosiy tamoyillari hayotda o‗zining aniq yechimini topayotganligining isbotidir. 
Mamlakatimiz mustaqillikka erishgach, avvalo ma‘naviy sohada va shu jumladan, til 
siyosatida yangilanish jarayonlari uchun katta imkoniyat yo‗llari ochildi. O‗zbekiston 
Respublikasining ―Davlat tili to‗g‗risida‖gi qonunining qabul qilinishi, milliy ko‗pchilik 
aholisining tiliga davlat tili maqomi berilishi, O‗zbekistondagi barcha xalqlar vakillarining 
to‗g‗ri, tushunganligini alohida qayd etish kerak. Jamiyat hayoti va faoliyatining barcha 
sohalariga sovet davrida rus tili majburan faol joriy etib kelinganligini, endi tarixiy o‗tmish 
sifatidagina esga olish mumkin. Masalan, o‗tgan asrning 30-yillarida o‗rta maktabdagi 10 yillik 
ta‘lim davomida rus tilini o‗qitishga hammasi bo‗lib 400-500 soat ajratilgan bo‗lsa, 80-yillarga 
kelib, bu holat 1600-1850 soatni tashkil etdi. Umuman, O‗zbekistonda birinchi sinfdan boshlab 
to institutni tugatgunga qadar tub joy millatining bolalari uchun rus tili va adabiyotini 
o‗rganishga 3670 soat, ona tilini o‗rganishga esa 1675 soat ajratilar edi. Hatto 1991 yilda 
respublika oliy o‗quv yurtlari barcha talabalarining 39,5%i barcha fanlar bo‗yicha o‗zbek tilida, 
47,7%i esa rus tilida shug‗ullangan bo‗lib, holbuki talabalar orasida o‗zbeklar 63,5%, ruslar esa 
15,8%ni tashkil qilar edi. 
Milliy an‘analar va o‗ziga xoslikni qayta tiklash va rivojlantirish sohasidagi ishlar iqtisodiy 
va moddiy sohalardagi nuqsonlarni tugatish bilan birga olib borildi. Chunki, insonning ona tilida 
gapirish va yozish imkoniyatidan mahrum bo‗lishi, o‗z xalqining tarixi, madaniyatini bilmasligi, 
o‗zlikni anglamaslikka, ma‘naviyatdan mahrum bo‗lishga olib borar edi. Ma‘naviyat va 
madaniyatni tiklash hamda yangilash esa millatning iqtisodiy taraqqiyoti uchun qudratli 
poydevordir. 
Ta‘kidlash joizki, rus millatiga mansub kishilar orasida ham turli sohalarda o‗zbek tilidan 
ko‗proq foydalanayotganliklari sotsiologik tadqiqot natijalarida o‗z ifodasini topmoqda. Davlat 
tilini yanada rivojlantirish yo‗lini respublika aholisining ko‗pchiligi qo‗llab-quvvatlamoqda. 
Savol-javob qilinganlarning yarmidan ko‗prog‗i davlat tilini o‗rganish uchun mavjud shart-
sharoit va imkoniyatlarni yaxshilash choralarini ko‗rishni xohlamoqda. Ularning beshdan bir 
qismi esa bu jarayonni sekin-astalik bilan evolyutsion tarzda o‗tkazish kerak deb hisoblaydi. 
Shu bilan birga hozirgi vaqtda millatlararo aloqa tili sifatida o‗zbek tili targ‗ibotini 
kuchaytirishga ehtiyoj sezilmoqda. Sotsiologlar shunday bir qiziq holatni kuzatmoqdalar: o‗zbek 
tilida so‗zlashuvchi suhbatdoshlar guruhiga, aytaylik rus millatiga mansub bir kishi kelib 
qo‗shilishi bilanoq ular darhol rus tiliga o‗tadilar. Bu hodisa bir tomondan o‗zbeklarning ta‘lim-
tarbiyasi va odobidan, o‗zbek so‗zini tushunmaydigan kishini ranjitishni istamasligidan dalolat 
bersa, ikkinchi tomondan tub joyli bo‗lmagan millatlarning ko‗pgina vakillari o‗zbek tilini 
o‗rganishga harakat qilmayotganligidan dalolat beradi. Hayotiy hodisalar ham, sotsiologik 
tadqiqotlarning ma‘lumotlari ham shu fikrni tasdiqlaydi. 
Masalan, O‗zbekiston Milliy universiteti sotsiolog talabalari o‗tkazgan savol-javobdan 
ma‘lum bo‗lishicha, rusiyzabon aholi ―baribir yaqin orada ko‗chib ketamiz‖ degan fikr bilan 
o‗zbek tilini o‗rganishga qiziqmasligi, buning ustiga davlat tilini samarali o‗rganish uchun 
hamma joyda ham qulay sharoit yaratilmaganligini ko‗rsatadi. Ruslar orasida ―bu jarayonga 
aralashish kerak emas, hammasi avvalgi holida davom etaversin‖ deb hisoblaydiganlar soni 
birmuncha ko‗payib qolgan (42,9%). 
Xullas, hozirgi vaqtda o‗zbek tilining millatlararo aloqa tili sifatida ahamiyatini targ‗ib 
qilishni kuchaytirishga ehtiyoj mavjud. 
O‗zbek xalqining hayotida ro‗y berayotgan chuqur o‗zgarishlarda O‗zbekistonda 
yashovchi boshqa xalqlarning vakillari ham bir jon, bir tan bo‗lib qatnashmoqdalar. Ana shu 
xalqlarning hayotida ham chuqur tarixiy o‗zgarishlar faol sodir bo‗lmoqda. 
Millatlararo hurmat va totuvlik ruhi bilan ajralib turadigan O‗zbekistonda millati, diniy 
e‘tiqodi, tilidan qat‘i nazar, barcha fuqarolarning yakdilligini ta‘minlash siyosati yuritilyapti. Shu 

---

munosabat bilan ta‘kidlash lozimki, bizning davlatimizda kam sonli xalqlar yoki etnik guruhlar 
muammosi amaliy jihatdan muvaffaqiyatli hal etilmoqda. Umuman olganda esa kam sonli 
xalqlar va etnik guruhlar muammosi butun dunyoda mavjud. Hozirgi kunda dunyoda ikki 
mingdan ortiq turli etnik guruhlar mavjudligi, ularning 320 dan ortig‗i 1 milliondan ko‗proq 
kishini tashkil etishi e‘tiborga olinsa, bu hol yanada aniq bo‗ladi. Sobiq sovet respublikalarini 
ham qo‗shib hisoblaganda, BMT tan olgan suveren davlatlar soni 200 dan oshmaydi. Dunyodagi 
har to‗rt davlatdan uchtasida aholining to‗rtdan bir qismidan kamrog‗ini tashkil etuvchi millatlar 
yashaydi. Umuman yuz foiz bir millat yashaydigan davlatning o‗zi dunyoda yo‗q. Jahon 
mamlakatlarining 40%ida etatnim va etnosnim bir-biriga mos keladi. O‗z nomi bilan aytiladigan 
davlatlarning tashqarisida yashovchi yoki o‗z davlatiga ega bo‗lmagan guruhlar 60 million 
kishidan oshadi yoki MDH aholisining 20% (Fransiyadagi jami aholidan ko‗proq kishini) tashkil 
etadi. 
Keyingi yillarda mazkur, nozik muammoga e‘tibor kuchaydi va turli mamlakatlarda bu 
masalalarni hal etishga muayyan ta‘sir o‗tkazish muhim bo‗lgan bir qator tadbirlar amalga 
oshirildi. Kopengagenda milliy ozchiliklarning huquqlariga bag‗ishlangan konferensiyaning 
qarori, Yevropada xavfsizlik va hamkorlik bo‗yicha Kengash doirasida Sankt- Peterburg, 
Moskva, Jenevada o‗tkazilgan insoniy o‗lchovlar Konferensiyalari qarorlariga o‗z ta‘sirini 
o‗tkazdi. 
Bizning nazarimizda kam sonli xalqlarga taalluqli masalalarni hal etishda ijobiy tajriba 
to‗plagan va millatlararo munosabatlarda barqarorlikka erishgan O‗zbekiston Respublikasi 
dunyodagi ko‗pgina mamlakatlar uchun namuna bo‗lishi mumkin. 
O‗zbekistonda barcha millat vakillariga teng huquqli munosabat davlat qonuni bilan 
mustahkamlangan. Buning ijobati maktablarimizda 9 ta milliy tilda o‗qitish ishlari, 20 tilda 
ommaviy axborot nashrlari faoliyat ko‗rsatayotganligida ko‗rinmoqda.