„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi termiz davlat universiteti tarix fakulteti fuqarolik jamiyati kafedrasi

mafkuraviy kurashd
ir. 
Ma‘lumki, har qanday kurashdan, u qanday bо‗lmasin, ma‘lum bir mafkura kо‗zda 
tutiladi. Mafkuraviy kurashdan kо‗zlangan asosiy maqsad – insonlarning avvalambor, 
yoshlarning qalbini va ongini egallash, zabt etish, muayyan mamlakat yoki mintaqadagi biror 
millatning milliy tuyg‗ulariga ta‘sir о‗tkazish, uni о‗z dunyoqarashiga tortish va tobe qilishdir.
Fikr qaramligi, tafakkur qulligi esa har qanday iqtisodiy yoki siyosiy qaramlikdan ham 
dahshatliroqdir.
Axborot asri, elektronika asri deb atalgan XX asrning nihoyasida mafkuraviy ta‘sirlar 
nihoyatda kuchayib ketdi. Shuningdek, globallashuv jarayonlari, axborot oqimining tezlashuvi 
ham bir talay muammolarni yuzaga keltirmoqda.
Dunyo miqyosida kishilarni doimo ogoh bо‗lishga undashning ahamiyatli jihati shundaki, 
agar harbiy, iqtisodiy, siyosiy tazyiq bо‗lsa, buni kо‗rish, sezish, oldini olish mumkin, ammo 
mafkuraviy tazyiqni tezda ilg‗ab olish qiyin. Turli mintaqaviy, diniy-etnik, tajovuzkor 
millatchilik va shovinistik asosdagi mojarolar, ekologik falokatlar, ma‘naviy tanazzul, 
giyohvandlik, terrorchilik kabi chegara bilmas muammolarning yuzaga kelishining asosiy 
sabablari ham mafkuraviy ta‘sirlarni tezlikda ilg‗ab olish mumkin emasligidadir. 

---

Birinchi Prezidentimiz aytganidek, «bugungi kunda odamzot ma‘lum bir davlatlar va 
siyosiy kuchlarning manfaatlarigagina xizmat qiladigan, olis-yaqin manbalardan tarqaladigan, 
turli ma‘no mazmundagi mafkuraviy kuchlarning ta‘sirini doimo sezib yashamoqda». XXI asr 
boshlariga kelib dunyo mamlakatlari o`rtasidagi o`zaro ta`sir shu qadar kuchayib ketdiki, bu 
jarayondan to`la chegaralanib olgan birorta ham davlat yo`q, deb to`la ishonch bilan aytish 
mumkin. Hattoki, xalqaro tashkilotlardan uzoqroq turishga intilayotgan, ularga a`zo bo`lishni 
istamayotgan mamlakatlar ham bu jarayondan mutlaqo chetda emas. Globallashuv shunday 
jarayonki, undan chetda turaman, degan mamlakatlar uning ta`siriga ko`proq uchrab qolishi 
mumkin. Bunday g`ayri ixtiyoriy ta`sir esa ko`pincha salbiy bo`ladi. 
Globallashuvning turli mamlakatlarga o`tkazayotgan ta`siri ham turlicha. Bu hol dunyo 
mamlakatlarining iqtisodiy, axborot, ma`naviy salohiyatlari va siyosati qanday ekani bilan 
bog`liq. Dunyoda yuz berayotgan shiddatli jarayonlarning har bir mamlakatga o`tkazayotgan 
salbiy ta`sirini kamaytirish va ijobiy ta`sirini kuchaytirish uchun shu hodisaning mohiyatini 
chuqurroq anglash, uning xususiyatlarini o`rganish lozim. Bu hodisani chuqur o`rganmay turib 
unga moslashish, kerak bo`lganda, uning yo`nalishini tegishli tarzda o`zgartirish mumkin emas. 
Globallashuv yana shunday jarayonki, uni chuqur o`rganmaslik, undan foydalanish strategiyasi, 
taktikasi va texnologiyasini ishlab chiqmaslik mamlakat iqtisodi va madaniyati, ma`naviyatini 
tog`dan tushayotgan shiddatli daryo oqimiga boshqaruvsiz qayiqni topshirib qo`yish bilan 
baravar bo`ladi. 
O`rta Osiyo xalqlari madaniyati va ma`naviyati ham Sharq va G`arbni tutashtirgan karvon 
yo`llarida joylashgani sababli ham Sharq, ham G`arb madaniyatidan bahramand bo`lgan. 
Muhimi shundaki, xalqimiz G`arb va Sharq ma`naviyatidan bahramand bo`lib ularning ijobiy 
tomonlarini o`zlashtiribgina qolmay, ularga ijodiy yondashib yangi cho`qqilarga ko`tarildi. 
Globallashuv jarayoni va mafkura maydonidagi kurashlarning yangilanib, takomillashib 
borishi imkoniyatlarining ortib borayotganligi – haqida gapirganda, globallashuv fenomeni 
bugungi kunda ilmiy-falsafiy, hayotiy tushuncha sifatida juda keng ma‘noni anglatishini hamda 
yangilanib, takomillashib borayotganligini ta‘kidlash lozim. Umumiy nuqtai-nazardan 
qaraganda, bu jarayon mutlaqo yangicha ma‘no-mazmundagi xo‘jalik, ijtimoiy-siyosiy, tabiiy-
biologik global muhitning shakllanishini va shu bilan birga, mavjud milliy va mintaqaviy 
muammolarning jahon miqiyosidagi muammolarga aylanib borishini ifoda etmoqda. 
Globallashuv jarayonida mafkura maydonidagi kurashlarning yangi ko‘rinishlari, uning 
vositalari va mexanizmlari ham o‘zgarib borishi tabiiy holdir. Albatta, globallashtirishning 
boshlang‘ich ildizlari davrida mafkura maydonlaridagi kurashlar uncha sezilarli bo‘lmagan 
bo‘lsada, lekin insoniyat taraqqiyotining bu jarayoni qaysi davrlardan boshlanadi degan savolga 
aniq javob izlash va uni boshqa ijtimoiy-falsafiy, iqtisodiy fenomen sifatida bosqichlarga ajratish 
borasidagi barcha izlanishlarda ma‘lum bir nisbiylik, aniq bir ilmiy haqiqat hali topilganicha 
yo‘q. Shuning uchun ham bo‘lsa kerakki, insoniyat hozirga qadar boshidan kechirgan davrlardan 
tubdan farq qiladigan o‘ta shiddatli va murakkab bir davrni o‘z boshidan kechirmoqda. 
Keyingi vaqtlarda globallashuv jarayonida mafkura maydonidagi kurashlarning yangi 
ko‘rinishlari sifatida bir qator fikrlar ham bildirilmoqda. Ulardan, 
Birinchisi, globallashuv jarayonida ana shu kurashlarning asosiy maqsadi inson va uning 
qadriyatlariga turli – xil yondashuvlarning vujudga kelishi bilan xarakterlanadi. 
Ikkinchidan, globallashtirish jarayonlari jamiyat va inson faoliyatining barcha tomonini 
qamrab oladigan harakterga ega bo‘lgani uchun, uni turli xil ilm sohalari vakillari o‘rganaveradi. 
Axborot olamidagi globallashuvning shiddatli kuchi, uni hech narsa bilan qoplab 
bo‘lmaydigan ulkan ziyon etkazishi mumkinligini
– 
axborot va texnologiya inqilobi tufayli 
dunyo ilgarigiga qaraganda yanada jips va mushtarak bo‘lib bormoqda. Shu ma‘noda 
globallashuv – bu avvalo hayot sur‘atlarining beqiyos darajada tezlashuvi demakdir.