„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi termiz davlat universiteti tarix fakulteti fuqarolik jamiyati kafedrasi

Tayanch so‘zlar 
“Mafkuraviy munosabatlar” tushunchasi, uning mazmun –mohiyati va namoyon bo„lish 
xususiyatlari. Milliy g„oyaning ijtimoiy subyektlar orasidagi hamkorlik va hamjihatlikni 
mustahkamlashdagi ahamiyati. 
Mafkuraviy faoliyat” tushunchasi, uning mazmun-mohiyati va namoyon bo„lish 
xususiyatlari. “Har qanday mafkuraviy faoliyat-muayyan g„oyani amalga oshirish jarayonidir” 
tamoyili – ideologik aksioma. Mafkuraviy faoliyat tizimi, uning elementlari. Mafkuraviy 
faoliyatni tashkil qilishning usullari va yo„llari. G„oyadan mafkuraga, undan amaliy faoliyatga 
tomon borish dialektikasi. Mafkuraviy faoliyat maqsadli va mo„ljalli harakat sifatida. 
Mafkuraviy faoliyatda individualizm va ijtimoiylikning namoyon bo„lishi. Formalizm, 
kompaniyabozlik, qog„ozbozlik kabilarning ma‟naviy-mafkuraviy oqibatlari. 
Bunyodkor g„oyalarni amalga oshirishga qaratilgan mafkuraviy faoliyat tamoyillari: 
yaratuvchanlik, gumanizm, plyuralizm, tolerantlik, ezgulik tomon harakat. Vayronkor g„oyalar 
asosidagi buzg„unchilik, aqidaparastlik, ekstremizm va terrorizmga moyillik kabi mafkuraviy 
faoliyat tamoyillariga qarshi kurashning zarurligi. 
Mafkuraviy faoliyatni amalga oshirishning zamonaviy texnologiyalari. Ommaviy axborot 
vositalari, internet va boshqa axborot vositalarining mafkuraviy faoliyatdagi o„rni. 
Mafkuraviy faoliyatda milliy g„oyani aholi ongiga singdirish, Yurt tinchligi, Vatan 
ravnaqi, xalq farovonligi g„oyalarining namoyon bo„lishi. 
 

---

“Mafkuraviy munosabat” va “mafkurafiy faoliyat” tushunchalari, uning mazmun-
mohiyati va namoyon bo„lish xususiyatlari.
―Mafkuraviy munosabatlar‖ – muayyan ijtimoiy guruh, qatlam, elat, millat, xalq jamiyat, 
davlat ehtiyoj va manfaatlari, orzu-istak, maqsad va intilishlarini, ijtimoiy-ma'naviy tamoyillarini 
ifoda etadigan g'oyalar sub'ektlari o'rtasida ma'lum vaqt ichida o'zligini bunyodkorlik yoki 
vayronkorlik xususiyatlari orqali namoyon qiladigan aloqalar, ularni amalga oshirish usul va 
vositalari tizimiga aytiladi. 
Mafkuraviy munosabatlar ob‘yektlariga quyidagilar kiradi:
1. Jamiyat ijtimoiy-iqtisodiy hayoti va unda yuz berayotgan narsa va hodisalar (mulkka bo‘lgan 
munosabat); 
2. Jamiyat siyosiy-huquqiy hayoti va unda yuz berayotgan jarayonlar. (demokratiya va qonun 
ustuvorligi); 
3. Jamiyat madaniy-ma‘naviy hayoti va unda yuz berayotgan hodisalar. (insonning oliy qadriyat 
ekanligi). Inson va inson, inson va jamiyat o‘rtasidagi mafkuraviy munosabatlarni
Sh.M. Mirziyoyev ko‘rsatib berganidek: 
“Inson har narsadan ulug‟, degan ezgu g‟oya”viy 
dunyoqarash 
tamoyiliga mos ravishda o‘rnatish zarur.
Milliy g‘oyada ―Mafkuraviy faoliyat‖ tushunchasi va uning o‗ziga xos xususiyatlarini 
o‗rganish muhim ahamiyat kasb etadi. Chunki, har qanday g‗oya ham o‗z-o‗zidan tarqalib, 
kishilar ongiga avtomatik tarzda singib boravermaydi. Muayyan g‗oyaviy tamoyillar va 
ta‘limotlar ishlab chiqilishining o‗zi ularning kishilar faoliyatini belgilab beruvchi, unga ta‘sir 
ko‗rsatuvchi ijtimoiy hodisaga aylanishi uchun yetarli emas. Buning uchun ular kishilar orasida 
tarqalishi, odamlar ana shu g‗oyalar ruhida tar-biyalanishi lozim. Aks holda, har qanday g‗oya va 
mafkura qancha-lik to‗g‗ri, jozibador bo‗lmasin, muayyan hodisa sifatida tarix sahifasida qolib 
ketaveradi. Ayni paytda, har qanday g‗oya va qarashlar tarqalishi uchun, eng avvalo, ular ishlab 
chiqilishi bilan birga, targ‗ib va tashviq etilishi zarur. Mafkuraviy faoliyat esa hamisha 
shakllangan g‗oyaviy qarashlar, baholar va maq-sadlar tizimini odamlarga yetkazish, ularning 
ongiga singdirish borasidagi ishlarni amalga oshirish jarayonini anglatadi. 
Shu ma‘noda, "Mafkuraviy faoliyat" tushunchasi biron-bir g‗oyani amalga oshirish, uni 
aholi ongi va qalbiga singdirish, muayyan g‗oyaviy qarashlar tizimini shakllantirish, uning 
amaliyotini ta‘minlash, yot va begona mafkuralarga qarshi kurash bi-lan bog‗liq chora-tadbirlar 
majmuini ifodalaydi. Ayni paytda, u g‗oyaviy qarashlar — bilimlar, baholar, maqsadlarni 
shakllantirish hamda ularni tarqatish, g‗oyaviy tarbiyani amalga oshirish, mafkuraviy 
profilaktika va immunitetni shakllantirish jarayonini ham anglatadi. Xar qanday ijtimoiy faoliyat 
shakli kabi mafkuraviy ishlarning mazmuni va maqsad-muddaolari ham har bir davrning 
g‗oyaviy, siyosiy, iqtisodiy, madaniy-ma‘rifiy xususiyatlariga chambarchas bog‗liq holda 
shakllanadi. 
Mafkuraviy faoliyat jarayonida keng ommani ezgu g‗oyalar asosida tarbiyalash, ularning 
umumiy siyosiy va ma‘naviy saviyasi-ni yuksaltirish, ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirish, bo‗sh 
vaqtlarini samarali o‗tkazishga ko‗mak beruvchi tadbirlarni amal-ga oshirish nihoyatda muhim. 
"Mafkuraviy faoliyat" tushunchasi keng ma‘noda o‗quv muassasalari, ta‘lim-tarbiya maskanlari, 
klublar, axborot-resurs markazlari, madaniyat va istirohat bog‗lari faoliyatini ham muayyan 
darajada qamrab oladi. Bunda muzey, kinoteatr, teatr va boshqa madaniy-ma‘rifiy muassasa-lar, 
shuningdek, OAV (gazeta-jurnallar, Internet, radio, TV) muhim o‗rin tutadi.
Mafkuraviy ishlar muassasalarining keng tarmog‗ining tashkil etilishi, ularning o‗sishi va 
takomillashu-vi bilan unga rahbarlik qilish jarayoni ham mukammallashib borgan. Inson 
dunyoqarashini shakllantirish, ma‘naviy-axloqiy tarbiya, g‗oyalar targ‗iboti, iqtisodiy 
bilimlarning ilmiy-texnikaviy targ‗ibot-tashviqoti, estetik va jismoniy tarbiya, badiiy 
havaskorlik, madaniy dam olishni tashkil etish, yosh iste‘dodlarni har tomonlama qo‗llab-
quvvatlash mafkuraviy ishlar-ning turli yo‗nalishlaridir. Ezgulik va mehr-oqibat, ulug‗vorlik va 
go‗zallik, vijdoniylik va mehr-shafqat, boshqalarga hurmat hamda tabiat bilan uyg‗unlikni 
saqlash kabi xislatlar har bir kishiga asta-sekin, tadrijiy ravishda singdirib boriladi. 

---

Mafkuraviy faoliyat jarayonida klub va o‗quv muassasalarida an‘anaviy shakllar (suhbat, 
muloqot, ma‘ruza, spektakl, konsertlar, she‘rxonlik) bilan birga mavzuli kechalar, kitobxonlar 
konferensiyalari va boshqa tadbirlar uyushtiriladi. Bu sohadagi mutaxassislar universitet va 
institutlarda tayyorlanadi. 
Istiqlol yillarida zamon, hayot talabiga binoan ma‘naviy-ma‘rifiy ishlarni yangi, davr talabi 
va manfaatlariga mos ta-komillashgan tizimi shakllantirildi. Bunda ta‘lim tizimi, muzeylar, 
madaniyat uylari va saroylari, axborot resurs mar-kazlari, madaniyat va istirohat bog‗lari 
ommaviy muassasalar sifatida millionlab aholiga ma‘naviy-ma‘rifiy xizmat ko‗rsatmoqda. 
Respublika «Ma‘naviyat va ma‘rifat markazi» (1994) tashkil etildi va uning viloyatlar, tumanlar 
va shaharlardagi bo‗limlari ishga tushirildi. Markazga Respublika Ma‘naviyat va ma‘rifat 
kengashi rahbarlik qila boshladi. O‗zbekiston Respub-likasi Prezidentining 2006 yil 25 
avgustdagi «Milliy g‗oya targ‗iboti va ma‘naviy-ma‘rifiy ishlar samaradorligini oshirish 
to‗g‗risida»gi qaroriga binoan Respublika Ma‘naviyat va ma‘ri-fat kengashi faoliyati hamda 
tarkibiy tuzilishi qayta ko‗rib chiqildi. Respublika Ma‘naviyat va ma‘rifat kengashining il-miy-
amaliy yo‗nalishda faoliyat olib boradigan va davlat byud-jeti hisobidan moliyalashtiriladigan 
"Milliy g‗oya va mafkura ilmiy-amaliy markazi" tashkil etildi. Respublika Ma‘naviyat va 
ma‘rifat kengashining amaliy targ‗ibot yo‗nalishida faoliyat olib boradigan Respublika 
Ma‘naviyat targ‗ibot markazi shakllantirildi. Barcha viloyatlarda hokimlarning ma‘naviy-
ma‘rifiy ishlar bo‗yicha yordamchilari faoliyati yo‗lga qo‗yildi. Res-publikamizdagi mahalla 
oqsoqollari va fuqarolar yig‗inlari raislarining ma‘naviy-ma‘rifiy ishlar bo‗yicha maslahatchila-ri 
tizimi shakllantirildi. 
O‗zbekiston respublikasi Prezidentning 2017-yil 28-iyuldagi PQ–3160-son qarori asosida 
Ma‘naviyat targ‗ibot markazi hamda Milliy g‗oya va mafkura ilmiy-amaliy markazini 
birlashtirish yo‗li bilan Respublika Ma‘naviyat va ma‘rifat markazi qayta tashkil etildi. Ushbu 
Qarorga binoan Prezident Respublika Ma‘naviyat va ma‘rifat kengashining raisi hisoblanadi. 
Qoraqalpog‗iston Respublikasi Jo‗qorg‗i Kengesi Raisi, viloyatlar, Toshkent shahar hamda 
tumanlar (shaharlar) hokimlari tegishli ravishda hududiy kengashlarga boshchilik qiladi. 
Markaz zimmasiga quyidagi asosiy vaziflar yuklatildi: 

amalga oshirilayotgan ijtimoiy-iqtisodiy islohotlar, qabul qilinayotgan qonun hujjatlari, 
davlat dasturlarining mazmun va mohiyatini targ‗ibot ishlarini tizimli va izchil amalga 
oshirish, ―Ma‘rifat‖ targ‗ibotchilar jamiyatini tashkil etish; 

dunyoda yuz berayotgan murakkab geosiyosiy va g‗oyaviy-mafkuraviy jarayonlarning 
mazmun-mohiyatini har tomonlama chuqur yoritib borish, terrorizm, diniy ekstremizm, 
aqidaparastlik, separatizm, odam savdosi, ―ommaviy madaniyat‖, narkobiznes va boshqa 
tahdidlarga qarshi samarali g‗oyaviy kurash olib borish; 

jamiyatimizning barqaror rivojlanishiga to‗sqinlik qilayotgan ichki tahdidlar – el-yurt 
taqdiriga loqaydlik, mahalliychilik, urug‗-aymoqchilik, oilaviy qadriyatlar va yoshlar 
tarbiyasiga e‘tiborsizlik kabi holatlarga barham berishga qaratilgan kompleks tadbirlar 
tizimini ishlab chiqish va amalga oshirish; 

milliy g‗oyani yurtimizda yashayotgan barcha millat va elatlar, ijtimoiy toifa vakillari 
o‗rtasida keng targ‗ib etish, bunyodkorlik ruhini yalpi ijtimoiy harakatga aylantirish, 
ertangi kunga ishonch tuyg‗ularini kuchaytirish; 

targ‗ibot-tashviqot ishlarida aholining hududiy, kasbiy hamda yosh xususiyatlarini hisobga 
olgan holda mutanosib, maqsadli va mazmunli yondashuvni joriy etish; 

ma‘naviy-ma‘rifiy targ‗ibot ishlari samaradorligining ilmiy asoslangan monitoringini 
ta‘minlashga qaratilgan sotsiologik tadqiqotlar o‗tkazishni muntazam yo‗lga qo‗yish; 

yoshlarda sog‗lom dunyoqarash, jumladan, kitobxonlik ko‗nikmasini shakllantirish, 
internet, axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan oqilona foydalanish madaniyatini 
oshirish, ularda g‗oyaviy va axborot xurujlariga qarshi mafkuraviy immunitetni 
kuchaytirish; 

mahallalarda uyushmagan yoshlar bilan ishlash, ushbu toifani ijtimoiy-iqtisodiy 
faollashtirishda jamoat tashkilotlari bilan hamkorlikni yo‗lga qo‗yish; 

---


xalqimizning tarixiy merosi, urf-odatlari va milliy tarbiya an‘analarini asrab-avaylash, 
keng aholi qatlamlari, ayniqsa, yoshlarimiz o‗rtasida dinlararo bag‗rikenglik, millatlararo 
totuvlik va o‗zaro mehr-oqibat muhitini mustahkamlash bo‗yicha chora-tadbirlar ishlab 
chiqish va joriy etish. 

Bu sohadagi ishlar samaradorligini kuchaytirish borasida bir qator ijobiy chora-tadbirlar 
amalga oshirildi. Respublikaning barcha viloyatlari, yirik shahar va tumanlarida faoliyat 
yuri-tayotgan ma‘naviy-ma‘rifiy muassasalar ishtirokida katta xalq sayillari, hosil 
bayramlari, «Mustaqillik», «Navro‗z», «Mehrjon» bayramlari, «Sharq taronalari» xalqaro 
festivali, xo-nandalar, raqqosalar, eng yaxshi kasb ustalarining, «O‗zbekiston - Vatanim 
manim», «Eng ulug‗, eng aziz», «Kelajak ovozi» va bosh-qa ko‗rik-tanlovlari 
o‗tkazilmoqda. Yurtimizda ma‘naviy-ma‘-rifiy muhitni yanada yaxshilash, ming yillar 
mobaynida uning bag‗rida sayqallanib kelayotgan ibratli an‘ana va qadriyatlarni targ‗ib-
tashviq etish borasida ko‗plab tadbirlar tashkil etil-moqda. Shu mavzuda ilmiy-ommabop, 
publitsistik asarlar, huj-jatli filmlar va teleko‗rsatuvlar yaratilib, turli ko‗rgaz-malar tashkil 
qilinmoqda. Bu sohadagi mafkuraviy faoliyat yo‗na-lishi har bir kishi ongi va qalbiga 
milliy g‗oyani singdirish, barkamol avlodni voyaga yetkazish, ma‘naviyatning milliy-etnik 
asoslari va zamonaviylikni uyg‗unlashtirishga qaratilgan.