„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi termiz davlat universiteti tarix fakulteti fuqarolik jamiyati kafedrasi

"Mafkuraviy prafilaktika" tushunchasi 
inson, ijti-moiy guruh, millat, jamiyat dunyoqarashini 
shakllantirishga, ularni muayyan g‗oya va maqsadlarni ifoda etadigan mafkuraviy bilimlar bilan 
qurollantirishga  yo‗naltirilgan  jarayonni  ang-latadi.  Uzbekiston  sharoitida  bunday  faoliyatning 
asosiy  vazi-fasi  —  xalqimizning  ozod  va  obod  Vatan,  erkin  va  farovon  hayot  barpo  etish 
yo‗lidagi  asriy  orzu-istaklari,  maqsadlarini,  mil-liy  istiqlol  g‗oyasining  mohiyatini  keng 
jamoatchilikka tushun-tirish, ayniqsa, yoshlar ongiga singdirishdan iborat. 
Bugungi  kunda  mafkuraviy  profilaktika  jamiyatda,  avvalam-bor,  oila,  maktabgacha 
yoshdagi bolalar muassasalari, maktablar, litsey, kollejlar, oliy o‗quv yurtlari, ommaviy axborot 
vositalari,  jamoat  tashkilotlarining  birgalikdagi  faoliyatini  taqozo  qiladi.  Uzluksiz  ta‘lim  tizimi 
mafkuraviy  tarbiyani  olib  boruvchi  asosiy  bo‗gindir.  Zero,  mafkuraviy  maqsadlarni  kishilar, 
ayniqsa, yoshlar ongiga singdirish vazifasi, asosan, ta‘lim tizimi orqali amalga oshiriladi. 
Ma‘lumki,  "profilaktika"  atamasi  tabiiy  fanlarda,  ay-niqsa,  tibbiyotda  ko‗proq 
qo‗llanishiga  o‗rganib  qolganmiz.  U  maz-kur  sohada  kasallikning  oldini  olish  va  davolash 
jarayonining tarkibiy qismi sifatida tushuniladi. G‗oyalar falsafasi nuq-tai nazaridan "mafkuraviy 
profilaktika"  ijtimoiy  institut-lar  tomonidan  amalga  oshiriladigan  turli  shakllardagi  goyaviy-
tarbiyaviy,  ma‘naviy-ma‘rifiy  ishlar  majmui  bo‗lib,  butun  g‗oyaviy  tarbiya  tizimini  qamrab 
oladigan  faoliyatni  ifodalash  uchun  qo‗llanadigan  tushunchadir.  Mafkuraviy  profilaktika 
g‗oyaviy  bo‗shliqni  tugatish,  mafkuraviy  parokandalikning  oldi-ni  olish  yoki  biror-bir  hudud, 
qatlam,  guruhni  yot  va  zararli  g‗oyalar  ta‘siridan  xalos  qilish  maqsadida  amalga  oshiriladi. 
Bunda  g‗oyaviy  ta‘sirning  xilma-xil  usul  va  yo‗llaridan  foyda-lanib,  turli  vositalar  qo‗llanadi. 
Mafkuraviy profilaktika  tezkor va qisqa sur‘atlarda  yoki  asta-sekin,  bosqichma-bosqich amalga 
oshirilishi mumkin. Birinchi holatda zudlik bilan chora-tadbirlar qo‗llash lozim bo‗lsa, ikkinchi 
holda doimiy va sobit-qadamlik bilan ish olib borish ko‗proq natija beradi. Jamiyat-ning xilma-
xil sohalari va aholining turli qatlamlari orasi-da mafkuraviy immunitet tizimini shakllantirishda 

---

ham maf-kuraviy profilaktikaning o‗rni katta. Zero, u mohiyatan,  yot  g‗oyalar kirib kelishining 
oldini olish va ular ta‘sirini yo‗qo-tishga qaratilgan chora-tadbirlarga tayanadi. 
Ta‘lim-tarbiya  va  targ‗ibot-tashviqot  tizimi  mafkuraviy  pro-filaktikani  amalga  oshirishga 
yordam beradi. Bunyodkor goyalarni xalq qalbi va ongiga singdirishga xizmat qiladigan ijtimoiy 
tu-zilmalar,  oila,  maktab,  mahalla,  davlat  va  jamoat  tashkilotla-ri  ham  unda  o‗z  o‗rniga  ega. 
Shuningdek,  Vatan,  xalq  manfaatlari-ni,  do‗stlik  va  birodarlikni,  o‗zaro  hurmat  va 
bag‗rikenglikni targ‗ib-tashviq etuvchi ertaklaru dostonlar, qo‗shiqlaru raqslar, turli ko‗rinish va 
mazmundagi ma‘naviy-ma‘rifiy tadbirlar maf-kuraviy profilaktikani amalga oshirish shakllaridir. 
Birinchi  Prezidentimiz  Islom  Karimov  «Fidokor»  gazetasi  muxbiri  savollariga  bergan 
javoblarida yoshlarda mafkuraviy immunitetni shakllantirish masalasini ko`tardi va «Mafkuraviy 
immunitet»  tushunchasining  ijtimoiy-siyosiy  mohiyati  haqida  shunday  dedi:  ―Ma`lumki,  har 
qanday  kasallikni  oldini  olish  uchun,  avvalo,  kishi  organizmida  unga  qarshi  immunitet  hosil 
qilinadi.  Biz  ham  Vatanga,  ota-bobolarimizning  muqaddas  diniga  sog`lom  munosabatni  qaror 
toptirishimiz,  ta`bir  joiz  bo`lsa,  ularning  mafkuraviy  immunitetini  kuchaytirishimiz  zarur.  Ana 
shunda johil aqidaparastlikning «da`vati» ham, ahloqni rad etadigan, biz uchun mutlaqo begona 
g`oyalar ham o`z ta`sirini o`tkaza olmaydi‖
48
. 
Mafkuraviy tarbiya natijasida mafkuraviy immunitet shakl-lanadi.