’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta ’lim vazirligi namangan davlat universiteti

I- BOB. IQTISODIYOTNI ERKINLASHTIRISH DAVRIDA QISHLOQ 

XO

’JALIGIDAGI KOOPERATSIN MUNOSABATLARNING NAZARIY ASOSLARI 

 

1.1.O

’zbekiston  qishloq xo’jaligida amalga oshirilayotgan iqtisodiy islohotlarning ustuvor 

yo

’nalishlari 

 

Qishloq  xo

’jaligi – O’zbekiston iqtisodiyotining muhim tarmog’i hisoblanadi. Bu tarmoq 

mamlakat  aholisining  oziq-ovqat  mahsulotlariga,  qayta  ishlash  sanoati  tarmoqlarining  esa 

xomashyoga  bo

’lgan  talabini  qondiradi.  Oziq-ovqat  mahsulotlarining  90  foizga  yaqini  agrar 

tarmoqda  tayyorlanadi.  Qishloq  xo

’jaligi  respublikamizning  iste’mol  bozoriga  oziq-ovqat 

mahsulotlari va  kayta ishlash sanoatiga xomashyo  yetkazib berish bilan birga, qishloq xo

’jaligi 

mashinasozligi, kimyo sanoati kabi bir qator tarmoqlar mahsulotlari uchun kafolatli bozor bo

’lib 

ham hisoblanadi.  

Respublikamiz  qishloq  xo

’jaligida  bosqichma-bosqich  amalga  oshirib  borilayotgan 

iqtisodiy  islohotlarning  borishini  tahlil  etish  asosida  ularning  quyidagi  asosiy  yo

’nalishlarini 

ajratib ko

’rsatish mumkin: 

- 

mulkiy va tarkibiy islohotlar; 

- 

erdan foydalanish borasidagi islohotlar; 

- 

suv va suvdan foydalanish munosabatlaridagi islohotlar; 

- 

moliya-kredit, soliq va sug

’urta sohasidagi islohotlar; 

- 

narx-navo tizimidagi islohotlar. 

Agrar  sohada  amalga  oshirilayotgan  mulkiy-tarkibiy  islohotlarda  birinchi  navbatda 

mulkni  davlat  tasarrufidan  chiqarish  va  xususiylashtirish,  turli  mulk  shakllariga,  eng  avvalo 

xususiy  mulkchilikka  asoslangan  xo

’jalik  yuritish  shakllarini  joriy  etishga  muhim  e’tibor 

qaratildi.  Iqtisodiy  islohotlarning  dastlabki  bosqichlaridanoq  zarar  ko

’rib  ishlayotgan  shirkat 

xo

’jaliklarini bosqichma-bosqich tugatib, fermer xo’jaliklariga aylantirish borasida yirik tarkibiy 

islohotlar  amalga  oshirildi.  Bu  islohotlar  natijasida  1999-2007  yillarda  jami  2102  ta  istiqbolsiz 

shirkat  xo

’jaligi  bosqichma-bosqich  tugatilib,  ularning  negizida  158738  ta  fermer  xo’jaligi 

tashkil etilgan edi.  

Puxta  o

’ylangan  dastur  asosida  2008-2010  yillar  davomida  o’tkazilgan  maqbullashtirish 

jarayoni natijalariga ko

’ra fermer xo’jaliklarining yer maydonlari hajmi maqbullashtirildi.  

Bu  jarayonda  fermer  xo

’jaliklarining  iqtisodiy  samaradorligini  o’stirishga  imkon 

yaratuvchi quyidagi omillar e

’tiborga olindi: 

- 

fermer  xo

’jaliklari  ixtiyorida  bo’lgan  yer  maydonlaridan  yaxlit  konturlarda,  yagona 

tartibda maqsadli va samarali foydalanishni ta

’minlash; 

- 

fermer  xo

’jaliklarining  qaysi  sohaga  ixtisoslashgani  va  mamlakatimizning  turli 

hududlaridagi aholi zichligini e

’tiborga olish; 

- 

suv va boshqa moddiy resurslarni tejaydigan yangi agrotexnologiyalarni qo

’llashga qulay 

sharoit yaratish; 

- 

yiriklashtirilgan  fermer  xo

’jaliklarining  kompleks  mexanizatsiyalashuv  borasidagi 

moliyaviy imkoniyatlarini kengaytirish; 

- 

zarar bilan ishlayotgan va o

’zini oqlamayotgan kichik fermer xo’jaliklarining faoliyatiga 

barham berish. 

Amalga  oshirilgan  maqbullashtirish  jarayoni  natijasida,  2011  yil  yakuniga  ko

’ra, 

respublikamizdagi  fermer  xo

’jaliklarining  soni  215  776  tadan  66134  taga  yoki  69,4  foizga 

kamaytirildi,  bunda  bir  fermer  xo

’jaligiga to’g’ri keladigan o’rtacha yer maydoni hajmini 27,4 

gektardan  80,1  gektargacha  ko

’paytirishga  erishildi.  O’rtacha  bir  fermer  xo’jaligiga  to’g’ri 

keladigan yer maydonini tarmoqlar bo

’yicha olib qaraydigan bo’lsak, bu ko’rsatkich paxtachilik 

va g

’allachilikda 106,3 gektarga, sabzavotchilik va polizchilikda 23,5 gektarga, bog’dorchilik va 

uzumchilikda 13,1 gektarga, chorvachilikda 205 gektarga teng bo

’lmoqda 

---

 

7