23
agrosanoat korxonalarining o
’ziga xos xususiyatlari bilan ajralib turadi. SHu bilan birga viloyatda
qishloq xo
’jaligining mamlakatdagi an’anaviy tarmoqlaridan chorvachilik, mevachilik, sut-go’sht,
donchilik, sabzavotchilik, bog
’dorchilik va uzumchilik keng rivojlangan.
Viloyatda agrosanoat integratsiyasini samaradorligini quyidagilarda tumanlar kesimida
bo
’lib ajratish mumkin:
1. CHortoq, Yangiqo’rg’on, Kosonsoy, CHust tumanlarida bog’dorchilik, uzumchilik
miqyosda rivojlangan, aholini asosiy qismi mazkur tarmoqlarda band;
2. Uchqo’rg’on, Uychi, Norin tumanlarida don, dukkakli o’simliklar ko’p yetishtiriladi,
ammo xom ashyo ko
’rinishida bozorlarni to’ldiradi;
3. Mingbuloq, Namangan tumanlarining mahalliy xo’jaliklariga tayangan holda
rivojlanadi. Namangan shahar oziq-ovqat bozorini yangi turdagi mahsulotlar bilan to
’ldiradi.
Qishloq xo
’jaligi mahsulotlarini ishlab chiqarishda aholining hissasi ortib bormoqda.
Kartoshka va sabzavotlarning 81,5 go
’shtning 97.0 foizdan ortiqrog’i, sutning deyarli 98 foizi
dehqon xo
’jaliklarida ishlab chiqarilmoqda.
Namangan viloyatining oziq-ovqat mahsulotlari ishlab chiqarishda muhim o
’rinni
eg
’allaydigan go’sht va sut mahsulotlarini ishlab chiqarish tarkibiga nazar tashlasak, dehqon
xo
’jaliklarining hissasi kattaroq ekanligini ko’ramiz.
Namangan viloyatining sut mahsulotlarii hozirgi kunda sut mahsulotlari ishlab
chiqaruvchilar va savdo strukturalar bilan to
’g’ridan-to’g’ri aloqalar yoki vositalar orqali
realizatsiya qilinmoqda. Bozor iqtisodiyotiga o
’tish sharoitida o’zaro aloqalarning bunday
turining vujudga kelishi iqtisodiy jihatdan to
’la o’zini oqlagan. Ammo ular faoliyatining harakat
mexanizmi ishlab chiqilmagan hamda boshqarib bo
’lmaydigan tovar oqimlari va oziq-ovqat
bozorining yetishmasligi iqtisodiyotni erkinlashtirish sharoitida oziq-ovqat mahsulotlarini
taqsimlangan va imte
’mol qilishda ma’lum nomutanosibliklarga olib keladi. Aynan shunday
holat umuman oziq-ovqat mahsulotlari bilan hamda xususan sut mahsulotlari bilan sodir bo
’ldi.
SHu bilan birga agar hozirgi darajada sut ishlab hajmini nisbatan sekin o
’sishi keyingi 3-
4 yil davomida ham ko
’zatilsa, sut mahsulotlari bilan ta’minlashda muammolar kelib chiqadi va
aholining turmush darajasiga ta
’sir etadi. Sut ishlab chiqarishning mavsumiyligi va qayta ishlash
korxonalarining ishlab chiqaruvchilaridan o
’zoqligi muammoni yanada chuqurlashtiradi. Sutni
qayta ishlovchi «Namangansut»hissadorlik jamiyatining yillik ishlab chiqarish quvvati 2252,2
sut mahsulotlari, 10 t pishloqni 125 t tashkil etadi.
Namangan hissadorlik jamiyatida keyingi yillar davomida ishlab chiqarish quvvatidan
foydalanish darajasi 50 foizdan oshmaganligiga qaramasdan yil yakunida ma
’lum miqdorda
foyda olingan. Afsuski, chorvachilik mahsulotlariga tuzilgan shartnomalarning bajarilishini tahlil
qilish ularning o
’ta qoniqarsizligini ko’rsatmoqda. Vaholanki, chorvachilik xo’jaliklari
topshirgan mahsulotlari uchun pul to
’lovlarining vaqtida amalga oshirolmayotganligi hamda ular
bilan qayta ishlash korxonalari o
’rtasida tuzilgan shartnomalarning to’la bajarilmay qolishi yoki
bo
’zilishi – ishlab chiqarishni ta’minlash va mehnatga haq to’lash maqsadida qoramollarni
yetarlicha semirtirmasdan sotishga olib kelmoqda. Natijada, viloyatning barcha xo
’jaliklarida
chorvachilik mollari bosh sonlarining, shu jumladan sigirlarning keskin kamayishiga hamda
chorvadorlarning o
’z mehnati yakunidan moddiy manfaatdorligining susayishiga jiddiy ta’sir
qilmoqda.
Namangan viloyatida oxirgi yillarda chorvachilik mahsulotlari ishlab chiqarishning
ahvoliga nazar solsak ko
’rsatkichlar muttasil o’sib borayotganligi ko’ramiz.
Umuman, agrosanoat integratsiyasida oziq-ovqat mahsulotlari ishlab chiqarish va sotish
xo
’jalikning a’zolariga, dehqon bozorlari, tayyorlov tashkilotlari va boshqalar orqali amalga
oshiriladi. Namangan viloyatida oziq-ovqat mahsulotlari ishlab chiqarish hajmlari qo
’yidagicha
bo
’ldi (6-jadval).
Bundan tashqari agrosanoat integratsiyasi samaradorligini narxlar nomutanosibligi, savdo
va servis strukturalarining monopolligi, to
’lovlarningn doimiy kechikishi, davlat tomonidan
moliyalashning qisqarishi, kredit xizmatlarining noqulayligi va boshqa omillar pasaytirmoqda.
Agrosanoat korxonalarida mevalar va poliz mahsulotlari ishlab chiqarishda ham yuqori
