’lgan hududlardagi ko’pgina qishloq xo’jaligi korxonalari o’z mahsulotlarini natura
’rinishida sotishayapti. Masalan, «Asnamtekstil» qo’shma korxanasi paxta tolasi yetishmasligi
’jaligi mahsulotlarni tayyorlashni tashkil etish shakllari va usullarini
’xtatuvchi tayyorlov tizimi bo’g’inlarini qisqartirishdir. Mavjud tayyorlov tizimining yirikligi
’p qirraliligi qo’shimcha xarajatlarni yuzaga keltiradi, bu esa mahsulot bahosini oshiradi.
’tiborga oluvchi bir qator tendentsiya (yo’nalish)lar xos. Bevosita aloqalar
Tayyorlovchi u yoki bu mahsulotni yetkazib berishini bitta ishlab chiqaruvchi amalga
29
minimal sondagi tayyorlovchiga ega bo
’lish foydali. Bu mahsulotni yaxshiroq va kamroq xarajat
bilan sotishga imkon beradi. Demak, bevosita aloqalar qishloq xo
’jaligi ishlab chiqarishining
ixtisoslashuv va kontsentratsiya yo
’lidan rivojlanishining muhim shartlari hisoblanadi.
Xo
’jaliklararo kooperatsiya asosida ixtisoslashuv ko’p tarmoqli xo’jaliklar tugatilishiga
olib keladi. Tor ixtisosdagi xo
’jaliklar endilikda mahsulot sotish masalalarini hal qiladigan
birlashmaga kiradilar. Bunday tashkilotda vazifaning bo
’linishi kabi holat yuz beradi.
Korxonalar - mahsulotni ishlab chiqarish, birlashma - uni sotish haqida bosh qotiradilar. Bu uzoq
muddatli aloqalarni o
’rnatishga o’tish uchun imkon beradi, u esa tayyorlov jarayonlarini tashkil
qilishning butun tizimini tubdan yaxshilaydi.
Realizatsiya jarayonidagi bevosita aloqalarning keyingi rivoji Namangan viloyati qishloq
xo
’jaligi ishlab chiqarishi zamonaviy jarayonining boshqa ob’ektiv talablari tomonidan ham
taqozo qilinadi. Realizatsiya jarayonida bevosita aloqalar tizimi qishloq xo
’jaligi korxonalari va
agrosanoat birlashmalarining mustaqilligini ifodalash shakllaridan biri hisoblanadi. Bevosita
aloqalar orqali iste
’molchi ishlab chiqarish jarayoniga yanada tezkor ta’sir o’tkazish imkoniga
ega bo
’ladi.
Namangan viloyati tayyorlov korxonalari moddiy-texnika asosining mustahkamlanishi
bilan bevosita aloqalarning rivojlanishiga ham ob
’ektiv sharoitlar vujudga keladi. CHunki
mahsulotni yetkazib berish shartlaridan biri tayyorlovchi uning nafaqat rejadagi miqdori, balki
barcha ortiqcha qismini ham qabul qilishga tayyorligi hisoblanadi. Bunga esa, tayyorlovchi
faqatgina saqlash inshootlari mavjud hollardagina muvofiq bo
’ladi.
Nazarda tutish kerakki, realizatsiya jarayonida bevosita aloqalarning kelajakdagi rivoji
mahsulot sifati ob
’ektiv baholanishiga ko’maklashadi, hozirda esa ulgurji bazalar mumkin
bo
’lgan yo’qotishlarga qarshi o’zlarini «sug’urta» qilib, mahsulotlar hajmini pasaytirmoqdalar va
chegirma foizlarini ataylab ko
’tarmoqdalar.
Bevosita aloqalar rivoji zagotovkalarni tashkil etishning boshqa shakllari, jumladan,
ulgurji savdo tizimi bilan ham oqilona qo
’shilishi zarur. Ulgurji savdo har doim ham muomala
jarayonini uzaytiruvchi bo
’g’in hisoblanmaydi. Ishlab chiqarish kontsentratsiyasida qishloq
xo
’jaligi mahsulotlarining tovarlilik oshgan va assortimenti kengaygan sharoitda ulgurji savdo
bu turdagi mahsulotlarni realizatsiya qilishning samarador shakli bo
’lib qoladi. U hosil bo’lgan
iste
’molchi talabidan kelib chiqib, mahsulotning oqilona taqsimotini ta’minlaydi.
Bevosita aloqalarni tashkil etishni yaxshilashda tayyorlov tashkilotlari tomonidan hech
bo
’lmaganda ba’zi turdagi o’simlikchilik mahsulotlarining bevosita dalaning o’zida qabul qilish
ham alohida ahamiyatga ega. Bular dala ishlari tezligini pasaytiradi. Ma
’lumki, yig’im-terim va
topshirish ishlari hajmi ortganda yoz-kuz oylarida mahsulotni joyida qabul qilish bilan qishloq
xo
’jaligi korxonalarini sotish tashvishidan hatto qisman ozod qilinganda ham, ularda kuchlarni
boshqa ishlarni tugatish uchun safarbar qilish imkoni kengayadi. Ammo ko
’pincha «mahsulotni
dalada qabul qilish» tushunchasi tayyorlov tashkilotlari o
’z transportida mahsulotni to’g’ridan-
to
’g’ri daladan olib chiqib ketadi, degan ma’noda tushuniladi. Bu yerda faqat ishning tashkiliy
shakli ustida gap ketmoqda. Bunday soddalashgan yondashuv shunga olib kelmoqdagi, mahsulot
sotishni tashkil etishning bu shakli hozircha keng tarqalmayapti. Lekin tashkiliy tomon bilan bir
qatorda realizatsiyaning bu shakli iqtisodiy mohiyati jihatidan kam ahamiyatli emas.
Mahsulotning butun partiyasini uning uchun avvaldan avans to
’lab dalada qabul qilish haqidagi
kelishuv har ikkala kontragentga o
’zaro majburiyatlar yuklaydi. Tayyorlov tashkiloti mahsulot
uchun avans to
’lab, albatta, barcha imkoniyatlarini ishga solib, uni olib chiqib ketishga intiladi.
Olingan pul avansi qishloq xo
’jaligi korxonasini albatta avans uchun mahsulot bilan
hisoblashishga majbur qiladi.
Undan tashqari, mahsulot uchun avans berish bilan hisob-kitob qilish shakli pulni xo
’jalik
aylanmasiga nafaqat ertaroq kiritishga, balki ularni shu mahsulot turini yetishtirishda band
bo
’lganlarni moddiy rag’batlantirish uchun operativ ishlatishga ham imkon beradi.
Bevosita aloqalarning iqtisodiy mohiyati shunda ko
’rinadiki, ular mahsulot sotishning
katta kafolatini yaratish bilan qishloq xo
’jaligi mahsulotlari xarid narxiga kiritilgan barcha
