Zbеkistоn rеspublikasi оliy va o`rta maхsus ta'lim vazirligi

2.Sovuq iqlim sharoitida avtomobillardan samarali foydalanishga salbiy ta'sir etuvchi omillardan biri, ularni yo'lga chiqishga shaylashga juda ko'p vaqt ketishidan iboratdir. Bularni oldini olish uchun asosan avtomobillarni saqlash turini va saqlash anjomlarini to'g'ri tanlash kerakdir.
Avtomobil dvigatelini qiyin o't olishining asosiy sababi, tirsakli valning o't olishi uchun kerak bo'lgan eng past aylana tezligini ololmasligidir. Buning sababi havoning sovuqligi, moyning quyuqligi, yonilg'i aralashmasi tayyorlashning qiyinligi, o't olishning sekinlanishidir.
Avtomobil starteri o't oldirishning eng past aylanish momentiga erishishni ta'minlashi kerak.
Ms  Mk  Mj  Mr
bu yerda: Ms - starterning aylantirish momenti,
Mk - ishchi yonilg'ini siqish uchun kerak bo'lgan moment,
Mr - ishqalanish kuchlarini yengish uchun kerak bєlgan moment,
Mj - inersiya kuchlarini yengish uchun kerak bo'lgan moment.
Mr  30 - 80% ni tashkil qiladi.
Mk  15 - 40% ni tashkil qiladi.
Mj  1 - 3% ni tashkil qiladi.

Avtomobillarni ochiq maydonlarda ishga shay holda saqlab turishga garajdan tashqarida saqlash yoki ochiq holda saqlash deyiladi. Hozirgi vaqtda yuk avtomobillarining 30 - 50% ochiq maydonlarda saqlanadi.

Garajdan tashqarida saqlashda avtomobillarni ishga chiqarish uchun, dvigatelni yengil o't oldirish uchun kerakli bo'lgan har xil anjomlar va yo'llar qo'llaniladi.
Garajdan tashqarida avtomobil saqlanganda dvigatelni o't oldiri-shini ta'minlash va agregatlarni issiqlik rejimini saqlab turish uchun quyidagi usullar qo'llaniladi:
1 - avtomobilda ishdan keyingi issiqlikni saqlab turish,
2 - tashqi manbaadagi issiqlikdan foydalanish,
3 - dvigatelni sovuq holda o't oldirish anjomlaridan foydalanish.
Birinchi usulni qo'llash, paxtali g'iloflardan foydalanish, akku-mullyator batareyasini 30 mm li oynali material bilan o'rash, dvigatel karteri, yonilg'i baki va moy tozalagichlarni g'iloflashdan iborat. Bu o'z navbatida 0S da dvigatelni 8 soatgacha, -30 S da 0.5 soatgacha sovib qolmasligini ta'minlaydi. Bu usul avtomobillarni qisqa vaqt ishlamay turishida qo'llaniladi.
Ikkinchi usuldan, avtomobillarni smenalararo vaqt mobaynida issiq holda saqlab turish uchun foydalaniladi. Bunda isitish anjomlaridan, avtomobil dvigatelini uzluksiz va bir zumda isitish uchun foydalaniladi.
Saqlash turlari va anjomlari avtomobillarni yakka holda va guruhiy holda saqlash uchun moslashgan bo'lishi mumkin. Saqlash turlarini qo'llash avtomobilni issiq tayyorlashga bog'liqdir.
Issiq tayyorlash tashqaridan beriladigan issiqlik manbaaini ko'rsatadi. Bu uzluksiz va bir damda isitish orqali amalga oshiriladi.
Uzluksiz isitish, bu avtomobilning dvigatelini ishdan bo'sh vaqtida uzluksiz issiq holda saqlab turish demakdir.
Bir zumda isitish esa, bu avtomobil ishga chiqishidan oldin, uning dvigatelini tezda isitish demakdir.
Bir zumda issiq suv bilan isitishda ketadigan suv sarfini quyidagicha aniqlanadi:
V  Q  (1  0.1  t okr), litr
bu yerda: Q - dvigatelga bir to'ldirilgan suv hajmi,
tokr - atrof muhit harorati.

Bu usulda  40S dagi dvigatelni  85S gacha isitish uchun 15-20 minut kifoya qiladi.

Yuqorida keltirilgan isitish turlaridan tashqari, elektr energiyasi, infra qizil nurlar va qizigan havo bilan isitish kabilar mavjud.
Uchinchi usulda asosan suyultirilgan moylar va o't oldirish suyuqliklari ishlatiladi. O't oldirish suyuqligi rolini etilli efir bajaradi. U juda past haroratda ham tezda o't oladi ("139"  "140" S ), uchuvchanlik qobiliyatiga ega va qaynash temperaturasi 34.5S ga teng. Bu suyuqlik silindrga sochiladi va 190-200S da o't oladi (siqish hisobiga). Dizellar uchun Xolod D-40 (etilli efir - 60%,izopropil nitrat - 15%, petroleyniy efir - 15% va gaz trubinalarining moyi - 10%) tez yonar aralashmasi ishlatiladi. Karburatorli dvigatellar uchun "Arktika"suyuqligi ishlatilib, uning tarkibida etil efiri, gaz efiri, izopropil nitrat va yedirilishga qarshi qo'shimchalar bor.