ERKIN VOHIDOV SHE`RLARIDA TABIAT TASVIRLARI
Nafisa MAMATOVA,
Nargiza SHOKIROVA,
Оlimpiya zahiralari maktab-internati o„qituvchilari (Guliston)
Erkin Vohidov she`riyati o‗zgacha mushohadakorlikka egaligi bilan ajralib
turadi. Unda yangicha topilmalar, zalvorli satrlar, o‗ziga xos istioraviylik ko‗zga
tashlanadi. Ayniqsa, tabiat obrazlarini jonlantirishning, ularni shaxslantirishning
yangicha ko‗rinishlarini uchratish mumkin. ―Erkin Vohidov she`rlarini o‗qiganda,
ular dastavval go‗yo qo‗shiq bo‗lib tug‗ilgandek, keyin qog‗ozga ko‗chirilgandek
taassurot qoldiradi kishida‖ [1, 5]. Shoirning ―Manzara‖ she`ridagi asosiy poetik
obraz bo‗lgan majnuntolning holati bilan bog‗liq chizgilar bunga yaqqol misol
bo‗la oladi. Unga ko‗ra majnuntolning shoxiga qo‗ngan qora qushlar uning ohi-
dodiga qaramay tolnng boshini suvga shafqatsizlarcha egadilar. Uning bu holiga
rahmi kelayotgan bulut esa u uzra tinmay ko‗zyoshi to‗kadi.
Rahmi kelib bulutning,
Yig‗lab to‗kar yoshini.
Qushlar qochar, majnuntol
Ko‗taradi boshini [4, 12].
Bu ko‗zyoshlaridan majnuntolga jabr qilayotgan qushlar qocha boshlashadi
va shundagina majnuntol boshini ko‗taradi. U boshini ko‗targanida quyosh unga
kulib boqib, boya bulutning ko‗zyoshlarida yuvilgan sochlarini taray boshlaydi.
Ya`ni u o‗z nurlari bilan uning sochlarini silab quritadi.
Bulutning orasidan
Quyosh kulib qaraydi.
Majnuntolning yuvilgan
Sochlarini taraydi [4, 12].
Ko‗rinadiki, ushbu she`rda majnuntolga jabr qilgan berahm qushlar, unga
rahmi kelgan bulut, majnuntolga mehr berib kulib boqqan, uning sochlarini taragan
quyosh kabi obrazlar etakchi qahramon bo‗lgan majnuntolning siymosi to‗laqonli
aks ettirilishi uchun yordam bergan.
219
Shoirning ―Tong lavhasi‖ she`rida yetakchi poetik obraz sifatida oftob aks
ettirilgan. She`rda shoir uni shu tarzda nomlamasa-da, lekin bu jarayondagi
amallardan she`rxon shunday xulosaga keladi.
Ufqlarga qo‗yib guldasta
Tog‗ ortidan ko‗tardi-da bosh,
Pastga boqdi cho‗qqidan asta
Oltin qalam tutgan bir naqqosh [4, 12].
Ayonlashadiki, she`rdagi oftob obrazi shoir tomonidan naqqosh deb atalgan.
Uning ufqqa qo‗ygan guldastasi – bu quyosh chiqayotganda uning zarrin
nurlarining jilvalanishi tasviri bo‗lsa, oltin qalam quyosh nurlarining er uzra
yoyilishi tasviri deyish mumkin.
Har nuqtaga sayqal berib u,
Vodiy uzra chizdi zar lavha.
So‗ng quyosh deb imzo chekdi-yu,
Tongotar deb qo‗ydi sarlavha [4, 12].
Oftob nurlari tushgan vodiy uzra zar lavha hosil bo‗lishi, bu – yam-yashil
bog‗lardagi daraxtlar barglaridagi shabnamga tushgan nurlarning qaytishi
natijasidagi yaltirashi holatidir. Shoir bunday holatni ajoyib tasvirga aylantirilgan.
Shunday chiroyli manzarani er uzra muhrlagan ijodkor bo‗lgan quyosh so‗ngra o‗z
imzosini qo‗yib, bu ijod namunasining sarlavhasiga ―tongotar‖ deb nom qo‗yishi
bejizga emas. Chunki kun yuqorilagani sari bunday manzara boshqacha tusga
kirishi, tongdagi bu holat kun davomida qayta takrorlanmasligi ayon.
Shoir she`riyatida majnuntol poetik obrazi o‗ziga xos o‗rin tutadi. Uning
―Majnuntol‖ nomli she`rida ushbu etakchi obraz o‗zgacha tavsiflangan.
Qubbon sohilida qomatin bukib,
Oltin barglarini ko‗l uzra to‗kib,
Nimalar haqida surasan xayol,
So‗yla, majnuntol? [4, 16].
She`rning lirik qahramoni bo‗lgan shoir Qubbon ko‗li sohilidagi
majnuntolning barglari oltin ekanligini, ya`ni suvning quyoshda jilvalanishi
barglarga ham yorqinlik baxsh etayotganligini ta`kidlamoqchi bo‗ladi.
Majnuntoldan hol-axvol so‗rash jarayonida uning bu holga tushishiga ko‗l bo‗yiga
suv olgani kelgan ko‗zi ohu va labida holi bo‗lgan go‗zal uning qalbini zabt
etganligi sabab bo‗lgan ekanligi yoki ko‗l uzra uchgan oqqushlar, uning sochlarin
silagan shamol, suvda aksi ko‗ringan oyga maftunlik uni shu axvolga solgan yoki
solmaganligi so‗ralganda majnuntolning javobi o‗zgacha bo‗ladi:
-
Yo‗q, fikrim band etgan oqqushlar emas,
Sabo yo parivash boqishlar emas .
Na suv ko‗zgusida ko‗ringan hilol,
Na chehrasi ol! [4, 16].
Majnuntolo‗ziningma‘yusekanligigasababsifatidaikkisevishganqalblarningun
ingbag‗ridakamoltopgansevgisiningma`lumvaqtdanso‗ngxuddishuerdazavoltopgan
ligini, bungasababotaorzusitufayliqizningboyvaqariodamgaturmushga berilganligi
sabab bo‗lganligi xususida so‗zlab beradi.
220
She`r nihoyasida shoir majnuntolning lirik qahramonga qilgan samimiy
tilaklarini bayon etadi. Ya`ni u shoir qalbidagi pokiza muhabbati hech qachon
zavol topmasligini tilak qiladi. Chunki shoir bukun sohilda o‗z dildori bilan kezib
yurganiga majnuntol shohid bo‗lgan edi.
Fikrimni band etgan ishq qissasi bu,
Va ishq qissasining alqissasi bu –
Shu sevgi haqqi ham sendagi iqbol
Topmasin zavol! [4, 17].
Shoirning ―Qubbon ko‗liga‖ she`rida ushbu ko‗l yuzasi quyoshning har kuni
o‗z aksini ko‗radigan ko‗zgusiga o‗xshatilganiga guvoh bo‗lish mumkin. Ya`ni
Sado obrazining quyoshning nechun har kuni tongdan kechgacha sochlarini yoyib,
dunyo kezib, nimani axtarishi haqidagi savoliga Aks-sado quyidagicha javob
beradi:
Aks-sado der: Bunda bir zamon
Yo‗qotmish u oyinasini...
Bexabarsan, ey ko‗li Qubbon
Quyosh hamon izlaydi seni [4, 11].
Bu ham shoirning ushbu ko‗l haqidagi o‗ziga xos iliq tasavvurini ko‗rsatadi.
Yana bir ―Buloq‖ she`rida shoir buloqni Ona er qa‘ridan qaynab chiqqanligi uchun
uni qonib ichgan insonga o‗z zaminining taftini ham singdirishi, uni ichish
Vatanga bo‗lgan muhabbatni yanada alangalatishini aytmoqchi bo‗ladi:
She`rda buloqning qaynab chiqishi she`rning qalb haroratidan paydo bo‗lishiga
o‗xshatiladi:
Buloq ona-Er siynasidan
She`r singari qaynab oqadi.
Suvning kumush oyinasidan
Mehrim bo‗lib quyosh oqadi [4, 18].
She`rdagi quyoshning kumush oynada oqishi suvdagi aksining jimirlashi.
Yana bir ―O‗lka‖ deb nomlangan ona Vatan madhiga bag‗ishlangan she`rida
shoir:
Jilmayadi o‗zida yo‗q shod
Yangi oy ham ketmay qoshingdan.
Etak-etak olib koinot
Yulduzlarin sochar boshingdan... [4, 21]
Juda chiroyli manzara, ya`ni Ona-Vatanning, Zaminimizning qoshidan Oy
hech qachon ketmaydi, Koinot esa etak-etak yulduzlarini sochadi. Jonajon
diyorimiz quyoshli, oyli ekanligi, ya`ni to‗rtta fasl almashinishinadigan
jannatmakon o‗lka ekanligi shoir tomonidan shu tarzda bayon qilinadi.
Shoirning yana bir she`rida poetik mushohadakorlikning o‗zgacha ko‗rinishi
namoyon bo‗ladi:
Kun tog‗ o‗rkachiga tirmashar asta,
Novvot qoyalarda yaltiraydi qor.
Yuksak cho‗qqilardan boshlangan bahor
Shalolalar bilan intilar pastga [4, 22].
221
Bu o‗rinda tog‗lar ortidan ko‗ringan oftobning uning nuri tufayli novvot
rangga kirgan qoyalarga tushib, ularni jilvalantirishi, so‗ngra quyosh taftidan erib
boshlagan cho‗qqilardagi qorlar jilg‗alar shaklida pastga tushib kelishi va Amu va
Sir kabi daryolarga qo‗shilib, butug o‗lkaga bahor taftini olib kirishi mohirona aks
ettirilgan.
Xulosa qilib aytganimizda, Erkin Vohidovning peyzaj lirika namunalari
bo‗lgan she`rlarida Ona Vatan uzra nurini mehr bilan sochayotgan quyosh, shu
taftni suvi orqali insonlar qalbiga jo etuvchi buloq, sevishgan qalblardagi
iztiroblarni o‗z qalbida his etuvchi majnuntol kabi talay obrazlar aks ettirilganligini
ko‗rish mumkin. Shoir she`rlari bilan tanishilganda tabiat tasviri aks etgan
she`rlardagi jozibadorlik va o‗zgacha mushohada shakli shoirning betakror
mahorati tufayli she`rxon qalbiga jo bo‗ladigan misralar shaklini olganligiga guvoh
bo‗lish mumkin.
Foydalangan adabiyotlar:
1.
Yo‗ldoshev Q. Yoniq so‗z. – T.: Yangi asr avlodi, 2006.
2.
Muhammad Ali. She`riyatimizning porloq yulduzi. – T.: Sharq, 2016.
Do'stlaringiz bilan baham: |