‘zbekiston respublikasi oliv va o rta maxsus ta’lim vazirligi

Tarbiyada o ‘quvchilarning yosh va o ‘ziga xos xususiyatlarini 

hisobga  olish  qoidasi

  Bolalar  maktabda  rivojlanishning  turli 

davrlarini bolalik,  o‘smirlik, o‘spirinlik pallalarini bosib o‘tadilar. 

Shu davrlar ichida ular hayot, inson va tabiat, umuman atrofimizni 

o‘rab  olgan duoyo  haqida aniq bilimlarga ega bo’ladilar.  Ulamig 

axloqi  ham  o‘zgarib  boradi.  Shu  yillar  ichida  bolaning  axloqiy 

tuyg‘ulari rivojlanadi, ongi bilan xulqi o‘rtasida uyg‘unlik vujudga

230

---

keladi, xarakteri tarkib topadi, o‘z xulqi va xatti-harakatlarini ehti- 

yojga  va  sharoitga  muvofiqlashtirishga  intilish  odatlari  tarbiya- 

lanadi.

Bolalaming yoshi rivojlanish darajasiga ko‘ra ularga  beriladi- 

gan tarbiyaning mazmuni, pedagogik rahbarlikning xarakteri ham 

o‘zgarib  boradi.  Masalan,  boshlang‘ich  sinf o‘quvchi!ari  maktab- 

dagi  o‘z  asosiy  vazifalarini:  o‘zini  maktabda,  uyda,  ko‘chada 

qanday  tutish  qoidalarini  bilib  oladilar.  Bunday  odatlar  ularga 

namuna ko‘ rsatish, tushuntirishyo‘li bilan singdiriladi. Bolalaming 

yoshi ulg‘aygan sari ularga talab ham orta boradi. Shu tufayli o‘rta 

va  katta  yoshdagi  bolalami  tarbiyalashda  ulaming  mustaqilligiga 

suyanib  ish  ko‘rish  yaxshi  natija  beradi.  Tarbiyada  bolalaming 

kuchi  va  imkoniyatlarini  tola  ishga  solish  yaxshi,  lekin  ulaming 

kuchiga ortiqcha baho berib yuborish ham yaramaydi.

Tarbiya  berishda  о‘quvchilaming  yosh  xususiyatlaridan 

tashqari, har qaysi bolaning o‘ziga xos xususiyatlarini hisobga olish 

ham katta ahamiyatga ega. Bolalaming yoshi, bo‘yi bir xil bo‘lsa- 

da, ulamig mijozi, fazilatlari, qobiliyat va mayllari, qiziqishlari har 

xil boiadi. Bu farqlar bolalaming xulqida, o‘qish va mehnatida aks 

etadi.  Bir  o‘quvchiga  nisbatan  muvofiq  boigan  tarbiya  uslubini 

boshqa  bir  o‘quvchiga  nisbatan  qo‘llaganda  u  kutilgan  natijani 

bermasligi  mumkin.  Sinfdagi  o‘quvchilaming  ba’zilariga  oddiy 

tanbehning  o‘ziyoq  samarali  ta’sir  ko‘rsatadi,  ammo  boshqa 

o‘quvchilarga  tanbeh  berishning  o‘zi  kifoya  qilmaydi.  Ba’zi  bir 

o‘quvchi  ayrim axloqiy fazilatlami tezda uqib oladi va unga amal 

qiladi, ikkinchisi esa unga amal qilmaydi, ayrim bolalar esa bu xil 

sifatlami o‘zlariga juda sekinlik bilan singdiradilar.

Ayrim  о‘quvchilar  o'zlarining  faolliklari,  saranjom-sarishta- 

ligi, intizomliligi, fahm-farosati bilan o‘qituvchi va bolalar jamoa- 

sining  ishonchi  va  hurmatiga  sazovor  bo‘ladi!ar,  boshqalari  esa 

intizomsizligi,  pala-partishligi,  betgachoparligi,  bema’ni  qiliqlari 

bilan tezda “tanilib” qoladilar. Demak, har bir o‘quvchining qobi­

liyati,  qiziqishi,  his-tuyg‘ulari,  kuchli  va  zaif jihatlarini  aniqlab, 

tarbiyaviy  ishlarda  ulami  hisobga  olish  tarbiyani  to‘g‘ri  yo‘lga 

qo ‘ yish imkoniyatmi beradi.