‘zbekiston respublikasi oliv va o rta maxsus ta’lim vazirligi

Pedagogik  munosabatda  muvaffaqiyatlarga  erishish  uchun 

o ‘qituvchi:

•  o‘quvchilar bilan bo‘lajak mimosabatni modellashtira olishi;

•  munosabatda  bo' ladigan  sinf  jamoasi  xususiyatlarini 

oldindan  bilishi;

•  bevosita  samimiy  va hamjihatlikka asoslangan munosabat 

o‘matish;

•  munosabatda ustunlikka ega boiib, uni demokratik  talablar 

asosida oqilona boshqarish;

•  munosabatning ijobiy vasalbiyjihatlarini uzluksiztahlil etib 

borishi lozim.

Ijtimoiy  -   psixologik  teksbiruvchilar  pedagogik  muloqot 

malakasida ikkita asosiy  kommunikativ  ta’sir etish turlarini ajrata- 

dilar: ishonch hosil qilish va ishontirish. Pedagogning har bir  hara­

kati  tarbiyalanuvchining munosabatlari,  fikrlari,  hissiyotlari,  faoli- 

yatlarini  shakllantirishga, ya'ni  ulaming  psixikasi  va xulqiga har 

tomonlama  ta’sir  etishga  qaratiladi.  Lekin  ishonch  hosil  qilish va 

ishontirishning psixologik jarayoni turlichadir.  Ta’sir etishning har 

bir yo‘li o‘z spetsifik xarakteriga ega. Ishonch hosil qilish yangi qa- 

rashlar, munosabatlami shakllantiradi, noto‘g‘ri qarashlar va muno- 

sabatlami  o‘zgartiradi.  Ishonch  hosil  qilish  shakllariga:  disputlar, 

diskussiya, suhbat, o'qitovchi himoyasi, shaxsiy namuna kiradi.

Ishonch  hosil  qilishda  o‘zaro  ta’sir  qilish  metodi  sifatida 

maksimal ta’ sirli bolishi uchun, u bir qancha shartlarga rioya qilish 

kerak:

-   ishonchning  mazmuni  va  shakli  bolalaming  yosh  xususi- 

yatlariga mosligi;

-   ishonch hosil qilish tarbiyalanuvchining shaxsiy dunyoqa- 

rashiga mosligi;

-   tarbiyachi  bolalarda ishonch hosil qilishda aw alo o‘zi shu 

narsaga nisbatan ishonch hosil qilishi.

Ishonch  hosil  qilishning  natijasi  o‘qituvchining  so‘zlari va 

harakatlariga ham  bog‘liq.  Tarbiyachining  so‘zi  va  harakatlari

449

---

bir-biriga  mos  tusbishi  kerak.  Masalan,  tarbiyachi  jahl  ustida 

bolaga  qattiq jazo berishini aytadi, lekin esidan chiqib ketadi. Yoki 

biror  nima  va’da  qilib,  o‘z  so‘zining  ustida  turmaydi.  Bolalar 

bunday  pedagogning  so‘zlariga  ahamiyat  bermay  qo‘yadilar. 

Yanayam yomoni,  agar o‘qituvchi  balandparvoz, to‘g‘ri  so‘zlami 

gapirsa -  yu,  lekin kundalik hayotida bunga amal  qilmasa bunday 

o‘qituvchilar jamiyatga  zarar  yetkazadilar.  Ishontirishning  yuqori 

effekti  o‘quvchilaming  olgan  bilimlarining  mustahkamlaydigan 

mashqlari  (ruhini  tetiklash,  to‘g‘ri  xulq  hosil  qilish)  orqali  hosil 

bo‘ladi. Ishontirishning usulini boshqatdantarbiyalash, ya'ni qarash 

va muomalami  hosil  qilish  maqsadida qo‘llash mumkin. Isbotlash 

shaxs  dunyoqrashining  yetakchi  struktura  elementi  boiib, 

ishontirishning  o‘zagi  bo‘lgan  bilimlar  hisoblanadi. Isbot orqali 

bilim egallayotgan o‘quvchida unga to‘g‘ri  kelmaydigan  hamma 

ishontirishni  qattiqqollik,  isbotlash  yo‘li  bilan  qaytara  olish 

qobiliyati  rivojlanadi.  Pedagogik  ta’sir  qilish  usuli  bo‘lgan 

ishontirish  bilan  birga  pedagogik jarayonda  ta’sir  etish  ham 

o£ziga xos o‘miga ega. Ta’sir etish -  odamlarning ish va  muomala 

jarayonida  bog‘liqlikni  belgilaydigan  vositalaming  biri.  Uning 

asosiy  o‘ziga  xosligi  shundaki,  u  odamning  psixikasiga  va 

xarakteriga  o‘zi  bilmagan  holda  ta’sir  qiladi,  shaxsning  psixika 

strukturasiga  nazoratsiz  holatda  kirib,  kundalik  ishi,  xarakterida 

ko‘rinadi.