‘zbekiston respublikasi oliv va o rta maxsus ta’lim vazirligi

bog‘liq.

6.Muammoli boshlash bilan bayon qilish.

188

---

0 ‘qituvchi  yangi  bilimlarni  bayon  qilishni  boshlashda 

muammoli  vaziyatni  yaratsa,  keyin  о‘quv  materialini  an' anaviy, 

axborot usulida tushuntiradi.

6,Ta’lim jarayonida axborot  texnologiyalarning o‘rni

Mamlakatimizda  ta’lim  sohasida  ro‘y  berayotgan  tub  yangi- 

lanishlar har bir ta’lim  muassasasida  o‘quv  jarayoni metodik ta’- 

minotini rivojlantirishni talab  etadi.  Zamonaviy axborot  texnolo- 

giyalari  yaqin  yillar  ichida  pedagogik  mnovatsiyaiaming  asosiy 

manbai bo‘lib qoladi.

Ta’lim oluvchilar uchun mustaqil bilim  olish imkoniyatlarini 

oshirish,  ta’limning elektron  axborot resurslarini  shakllantirish va 

rivojlantirish uchun tegishli sharoitlami yaratish ta’lim mazmunini 

takomillashtirishning zaruriy shartlaridan biri sanaladi. Zamonaviy 

ta’lim  tizimining  asosini  sifatli  va  yuqori  texnologiyali  muhit 

tashkil  etadi.  Uning  yaratilishi  va  rivojlanishi  texnik  jihatdan 

murakkab, ammo bunday muhit ta’lim tizimini takomillashtirishga, 

ta’lim jarayoniga axborot  kommunikatsiya texnoiogiyalarini joriy 

etishga  xizmat  qiladi.  Bugungi  kunda  ilm-fan  jadal  taraqqiy 

etayotgan,  zamonaviy  axborot  vositalari  keng  joriy  etilgan 

jamiyatda barcha fan sohalarida bilimlarning tez yangilanib borishi, 

ta’lim  oluvchilar  oldiga  ularni  tez  va  sifatli  egallash  bilan  bir 

qatorda,  muntazam  va  mustaqil  ravishda  bilimlarni  egallash 

vazifasini qo‘ymoqda. Bu vazifani amalga oshirishda  o‘qitishning 

to‘rtta asosiy metodidan foydalanish maqsadga muvofiqdir. Bular:

-  tushuntirish illyustratsiyalash;

-  reproduktiv;

-  muammoli;

-  tadqiqotchilik.

Birinchi metod—tushuntirish  illyustratsiyalash  o‘quvchi bilan 

ta’lim  tizimi  o‘rtasida  aks  aloqaning  mavjudligmi  ko‘zda 

tutmagani  bois  uni  kasbiy  kompyuter  (axborot  kommunikatsiya 

texnologiyalari) dan foydalaniladigan tizimlarda qo‘llash befoyda.

0 ‘qitishning  hisoblash  texnikasi  vositalaridan  foydalanila­

digan,  reproduktiv metodi o‘quvchiga o‘qituvchi va (yoki) axborot

189

---

kommimikatsiya  texnologiyalari  tomonidan  xabar  qilinadigan 

bilimlami  o‘zlashtirishni  hamda  taiim   oluvchining  o‘rganilgan 

materialni  qayta  yaratish,  uni  o‘xshash  (analogik)  vaziyatlarda 

qoilashga oid faoliyatini tashkil qilishni ko‘zda tutadi.

Mazkur metodni axborot  kommimikatsiya texnologiyalaridan 

foydalanish  bilan  qoilash  ta’lim jarayonini  tashkil  qilish  sifatini 

jiddiy yaxshilash imkonini bersada, biroq о‘quv jarayonini an’ana- 

viy  qoilanadigan  sxemadan  (axborot  kommunikatsiya  texnolo- 

giyalarisiz) foydalanilganiga nisbatan tubdan o‘zgartirishga imkon 

bermaydi.  Bu jihatdan  muammoli  hamda  tadqiqotchilik  metodla- 

ridan foydalanish ko‘proq o‘zini  oqlaydi.  0 ‘qitishning muammoli 

metodi  axborot  kommunikatsiya  texnologiyalarining  о‘quv  jara­

yonini qandaydir muammoni qo‘yish va uni hal qilish  yechimlarini 

izlash  sifatida  tashkil  qilishga  oid  imkoniyatlaridan  foydalanadi. 

Asosiy  maqsad  ta’lim  oluvchiiaming  bilish  faolligini  oshirishga 

maksimal  darajada  ко ‘maklashishdan  iborat.  Taiim   jarayonida 

olinayotgan  bilimlar  asosida  turli  toifadagi 

masalalarning 

yechilishi,  shuningdek,  qo‘yilgan  muammoni  hal  qilish  uchun 

zarur boiadigan qator qo‘shimcha bilimlami olish va tahlil ko‘zda 

tutiladi. Bunda axborotni to‘plash, tartiblashtirish, tahlil va uzatish- 

ga  oid  ko‘nikmalami  egallashga alohida  e’tibor qaratiladi.

0 ‘qitishning axborot kommunikatsiya texnologiyalaridan foy- 

dalanilgan  tadqiqotchilik  metodi  taiim   oluvchiiaming  ma’luro 

darajada  ilmiy  texnik tadqiqot olib borish jarayonidagi  mustaqil 

ijodiy  faoliyatini  ko‘zcla  tutadi.  Bu  metoddan  foydalanilganda 

ta’lim  faol  tadqiqot,  kashfiyot  va  o‘yin  natijasi  sanaladi,  buning 

natijasida,  odatda,  yuqorida  sanab  o‘tilgan  metodlardan  foyda- 

lanilganidan ko‘ra yoqimliroq va muvaffaqiyatliroq boiadi.  0 ‘qi- 

tishning  muammoli  metodi -  metod, obyekt va vaziyatlami ularga 

ta’sir o‘tkazish jarayonida o‘rganishm ko‘zda tutadi. Muvaffaqiyat 

qozonish  uchun  ta’sirlarga  ta’sir  qiladigan  muhitning  boiishi 

zarur.  Bu  ma’noda  tengsiz  vosita  modellashtirish,  ya’ni  real 

ob’yekt,  vaziyat  yoki  muhitning  dinamikada  imitatsion  tasawuri 

sanaladi. Eng so‘nggi texnik yutuqlar ko‘pincha taiim  jarayonida 

o‘zining  munosib  o‘mini  egaliagan,  bu  ma’noda  axborot 

kommunikatsiya texnologiyalari  ham  istisno emas.

190

---

О‘quv  jarayonida  kompyuterlardan  foydalanish  bo‘yicha 

dastlabki  tajribalar  hisoblash  texnikasidan  foydalanish  ta’lim 

jarayoni  samaradorligini  sezilarli  darajada  oshirishi,  bilimlarni 

hisobga  olish  va  baholashni  yaxshilashi,  qiyin  vazifalarni  hal 

qilishda  o‘qituvchining  har  bir  ta’lim  oluvchiga  yakka  tartibda 

yordam berishini ta’minlashi, yangi kurslami yaratish va qo‘yishni 

osonlashtirish kabi imkonyatlarni berishini ko‘rsatdi.

Axborot  kommunikatsiya  texnologiyalari  so‘z,  raqam,  tasvir, 

tovush  va  boshqa  ko‘rinishIarda  beriladigan  axborotni  qayta 

ishlash  uchun  keng  imkoniyatli  vosita  sanaladi.  Ulaming  vosita 

sifatidagi  asosiy  xususiyati  axborot  olish  va  qayta  ishlash  bilan 

bog‘liq turli xil amallami bajarish uchun sozlash (dasturlashtirish) 

imkoni  mavjudligidir.  0 ‘quv jarayonida axborot kommunikatsiya 

texnologiyalaridan  foydalanish  foydalanuvchilaming  tafakkur 

ko‘nikmalarini  va  murakkab  vazifalarni  hal  qilish  malakalarini 

rivojlantirishning  yangi  yo‘llarini  ochib  beradi,  ta’limni  faollash- 

tirish uchun prinsipial yangi imkoniyatlami  taqdim  qiladi. Axborot 

kommunikatsiya  texnologiyalari  auditoriya  va  mustaqil  mash- 

g‘ulotlami  yanada  qiziqarli,  dinamik  va ishonchli,  o‘rganiladigan 

axborotning katta  oqimini  oson  o‘zlashtiriladigan qilish  imkonini 

beradi.

Axborot  kommunikatsiya  texnologiyalari  vositalarining  ta’­

limning  boshqa  texnik  vositalariga  qaraganda  asosiy  ustunliklari 

nozikligi,  ta’limning  turli  model lari  va  algoritmlariga  sozlash, 

shuningdek  har  bir  ta’lim  oluvchining  xatti-harakatlariga  yakka 

tartibda  ta’sir  qilish  imkoniyati  sanaladi.  Bunday  vositalardan 

foydalanish  ta’lim  jarayonini  yanada  faollashtirish,  unga  tadqi- 

qotchilik  va  izlanuvchanlik  xarakterini  bag4 ishlash  imkonini 

yaratadi. Darsliklar, televideniye  va kinofilmlardan farqli  o‘laroq, 

axborot kommunikatsiya  texnologiyalari ta’lim oluvchining xatti- 

harakatiga  zudlik  bilan  javob  berish,  turli  toifadagi  ta’lim 

oluvchilar  uchun  materialni  takrorlash,  tushuntirish,  puxtaroq 

tayyorgarlikka ega bo‘lgan ta’lim oluvchilar uchun yanada murak­

kab va o‘ta murakkab  materialga o'tish imkoniyatini ta’minlaydi. 

Bunda individual sur’atlarda o‘qitish oson va tabiiy tarzda amalga

---

oshiriladi.  Shubha yocqki, ko‘p hollarda kompyuteming  afzallik- 

lari  to‘g‘risida  gapirib  o‘tirishning  o‘zi nojoiz. U  nafaqat  tala- 

balarni  mashaqcatli  mehnatdan  ozod qiladi,  balki  ularga  melmat 

talab  amaliy  topshiriqlar  bilan  chiziqli  dasturlashtirish  hamda 

murakkab  analitik  tadqiqot! ardan  foydalanib  shug‘ullanish 

imkonini beradi.

Test  muharririaridan  foydalanish  talabalami  mashinkada  te- 

rishdek og'ir ishdan xalos etib, o‘qiluvchilarga  berilgan  mavzuni 

u qoniqarli  darajaga  yetmagunicha  ko‘p  marta qayta  ishlashni 

talabadan talab qilish imkonini beradi. Uslubni bu kabi “takrorlash” 

kompyutersiz  mumkin  boimasdi.

Awallari  mashaqqatli,  birin-ketin  takrorlanadigan  operatsi- 

yalarga  sarflanadigan  vaqt  endilikda,  fikr  kuchlanishi  va  ijodiy 

yondashuvni  talab  etadigan  yanada  muhim.  Bilimlar  hajmining 

ortib borishi va tahlil metodlarining murakkablashishi bilan ta’lim- 

ni  asosan  ma’ruzalami  passiv  tinglash  hamda  о‘quv  matnlarini 

o‘qish tamoyili asosida tashkil etish tobora qiyinlashib bormoqda. 

Tanqidiy fikrlash, murakkab muammolami tushunish va hal qilish 

malak&lari, juda  katta  hajmdagi  dastlabki  ma’iumotlami  foydali 

umumlashtirish,  qila  olish,  qobiliyati  bulaming  hammasi  katta 

ahamiyat  kasb  etib, talabadan  yanada