‘zbekiston respublikasi oliv va o rta maxsus ta’lim vazirligi

Kadrlar  tayyorlash  milliy  modelining  asosiy,  tarkibiy 

qismlari.  Kadrlar  tayyorlash  milliy  modeli  faqat  ta’lim-tarbiya 

jarayoninigina  qamrab  olmay,  ishlab  chiqarish  va  ijtimoiy 

munosabatlami ham o ‘z ichiga oladi.

Kadrlar  tayyorlash  milliy  modeli  shaxs,  davlat  va  jamiyat, 

uzluksiz  ta’lim,  fan  va  ishlab  chiqarish kabi  tarkibiy  qismlaming 

o‘zaro  hamkorligi,  ular  o‘rtasidagi  o ‘zaro  aloqadorlik  asosida 

“Yuksak  m a’naviy  va  axloqiy  talablarga  javob  bemvchi  yuqori 

malakali  kadrlarni  tayyorlash  Milliy  tizimi”  mohiyatini  aks 

ettiruvchi andoza, loyiha hisoblanadi (2-chizma).

25

---

KADRLAR TAYYORLASH  MILLIY MODELI

Milliy modelning bosh maqsadi-koinil  inson va 

yetuk malakali yetishtirish

“Kadrlar tayyorlash milliy dasturi”  asosida kadrlar tayyorlash 

milliy modeli va uning mohiyati yoritiladi. Milliy modelning o‘ ziga 

xos xususiyati mustaqil ravishda to‘qqiz yillik umumiy o‘rta hamda 

uch  yillik  o ‘rta  maxsus,  kasb-hunar  taiim ini  joriy  etilishi  bilan 

belgilanadi. Bu esa o ‘z navbatida umumiy ta’lim dasturlaridan o'rta 

maxsus, kasb-hunar taiim i dasturlariga o ‘tilishiga zamin yaratadi1.

Kadrlar tayyorlash  milliy  modelining  asosiy tarkibiy  qismlari 

quyidagilardan iboratdir:

Shaxs kadrlar tayyorlash tizimining bosh subyekti va obyekti, 

ta’lim  sohasidagi  xizmatlarning  iste’molchisi  va  ularni  amalga 

oshiruvchidir.

Shaxs  uzluksiz  ta iim   jarayonida  dunyoviy,  ilmiy  bilimlarni 

o‘zlashtiradi,  fan  asoslarini  puxta  egallaydi,  ishlab  chiqarish 

sohalari  bilan  tanishadi,  shuningdek,  o ‘zida  ijtimoiy  ta’sirlar 

yordamida ma’naviy-axloqiy  sifatlami  tarbiyalab boradi.  Shaxsda 

o‘zlashtirilgan  bilim,  faoliyat  ko‘nikmalari  va  hayotiy  tajriba 

asosida kasbiy mahorat ham shakllanib boradi.  Yuksak ma’naviy- 

axloqiy  sifatlar va yuqori  darajadagi  kasbiy malakaga ega  b o iish  

uchun  shaxs  o‘z  oldiga  muayyan  maqsadni  qo‘ya  olishi  hamda 

unga  erishish  y o iid a  tinimsiz  izlanishi,  o ‘qib-o‘rganishi  lozim.

1 O'sha manba,  34-bet.

26

---

Shundagina  u  ijtimoiy  raqobatga  chidamli,  malakali  kadr  bo‘lib 

shakllanadi.

0 ‘z-o‘zini  anglash  tuyg‘usiga  ega  bo‘lish,  ta’lim  sohasidagi 

xizmatlardan toMaqonli,  samarali  foydalana olish, ilmiy va kasbiy 

bilimlami puxta o ‘zlashtirishga erishish shaxsga yetuk mutaxassis 

bo‘la olishi  uchun poydevor yaratadi.  Inson kamoloti,  eng avvalo, 

uning  o ‘ziga  bog‘liqdir.  Shu bois  milliy  dasturda  shaxs  va  uning 

kamolotini shakllantirishga alohida e’tibor qaratilgan.

“Ta’lim  xizmatlarining  iste’molchisi  sifatida  shaxsga  davlat 

ta’lim  olish  va  kasb-hunar  tayyorgarligidan  o‘tish  kafolatlanadi. 

Ta’lim  olish  jarayonida  shaxs  davlat  ta’lim  standartlarida  ifoda 

etilgan talablarni bajarishi shart.

Shaxs  ta’lim  xizmatlarining  yaratuvchisi  sifatida  tegishli 

malaka  darajasini  olgach,  ta’lim,  moddiy  ishlab  chiqarish,  fan, 

madaniyat va xizmat ko‘rsatish sohasida faoliyat ko‘rsatadi va o‘z 

bilimi hamda tajribasini o‘rgatishda ishtirok etadi” 1.

Davlat  va  jamiyat  ta’lim  va  kadrlar  tayyorlash  tizimining 

faoliyatini  tartibga  solish  va  nazorat  qilishni  amalga  oshiruvchi 

kadrlami tayyorlash va ulami qabul qilib olishning kafillaridir.

Shaxs  kamoloti  nafaqat  o‘zi  uchun,  balki  davlat  va  jamiyat 

taraqqiyoti,  ravnaqi  uchun  ham  muhim  ahamiyatga  egadir. 

Binobarin,  fuqarolari  yuksak  ma’naviyatga  ega  jamiyat  har 

tomonlama taraqqiy eta oladi.

Shaxs va davlat (jamiyat) o ‘rtasidagi aloqa ikki tomonlama xu- 

susiyatga  ega.  Shu  bois  har  qanday  davlat  (jamiyat)  o‘z  fuqarola- 

rining yashashi, mehnat qilishi, iqtidori va salohiyatini ro‘yobga chi- 

qarishi,  uni namoyon eta olishi uchun yetarli darajada shart-sharoit 

yaratib bera olishi lozim. Respublika ta’lim tizimida davlat va jamiyat 

shaxsning har tomonlama shakllanishi, o‘zligini namoyon eta olishi 

uchun yetarli darajada shart-sharoit yaratib berish mas’uliyatini o‘z 

zimmasiga oluvchi subyekt sifatida namoyon bo‘ladi.

Davlat  va  jamiyat  ta iim   muassasalarining  yuqori  malakali 

raqobatbardosh  mutaxassislami  tayyorlash  yolidagi  faoliyatini 

ham uyg‘unlashtiradi hamda quyidagilarga kafolat beradi:

1 O'lha manba,  30-bet.

27

---

-  fuqarolaming  bilim  olish,  kasb  tanlash  va  o‘z  malakasini 

oshirish huquqlarning ro‘yobga chiqarilishiga;

-  majburiy  umumiy  o‘rta  ta iim   hamda  akademik  litsey  yoki 

kasb-hunar  kollejida  ta iim   olish  yo‘nalishini  tanlash  huquqi 

asosida majburiy o ‘rta maxsus, kasb-hunar taiim i ni olishga;

-  davlat grantlari yoki pulli-shartnomaviy asosda oliy ta iim  va 

oliy o ‘quv yurtidan keyingi taiim ni olish huquqiga;

-  davlat ta iim  muassasalarini mablag‘  bilan ta’minlashga;

-  ta iim  ohwchilaming o‘qishi, turmushi va dam olishi  uchim 

shart-sharoitlar  yaratish  borasidagi  vazifalaming  hal  etilishida 

jamoatchilik boshqaruvini rivojlantirishga;

-  ta iim  jarayoni  qatnashchilarini  ijtimoiy  jihatdan  q o ilab  - 

quwatlashga;

-  so giiq va rivojlanishida nuqsoni boigan shaxslaming ta iim  

olishiga1.

Uzluksiz  ta iim   malakali,  raqobatbardosh  kadrlar  tayyor- 

lashning  asosi  b o iib ,  taiim ning  barcha  turlari,  davlat  ta iim  

standartlarini, kadrlar tayyorlash tizimi tuzilmasi va uning faoliyat 

ko‘rsatish muhitini o ‘z ichiga oladi.

Uzluksiz 

ta iim  

kadrlar 

tayyorlash 

tizimining 

asosi, 

0 ‘zbekiston  Respublikasining  ijtimoiy-iqtisodiy  taraqqiyotini 

ta’minlovchi,  shaxs,  jamiyat  va  davlatning  iqtisodiy,  ijtimoiy, 

ilmiy-texnikaviy va madaniy ehtiyojlarini qondimvchi ustuvor soha 

b o iib , ijodkor, ijtimoiy faol, ma’naviy boy shaxsning shakllanishi 

va yuqori malakali raqobatbardosh kadrlaming jadal tayyorlanishi 

uchun zarur shart-sharoitlami yaratadi2.

Uzluksiz  ta iim   jarayoni  shaxsning  har  tomonlama  qaror 

topishi  uchun  eng  qulay  davr  sanaladi.  Mazkur  davrda  shaxs  fan 

asoslari  hamda  kasb-hunar  maiumotlarini  o‘zlashtiradi,  yuksak 

ma’naviy-axloqiy  sifatlarga  ega  shaxs  va  malakali  kadr  sifatida 

kamol topib boradi. Unda muayyan dunyoqarash shakllanadi.

0 ‘zbekiston Respublikasida uzluksiz ta iim  Davlat ta’lim stan- 

dartlari hamda o ‘quv dasturlari talablariga muvofiq tashkil etiladi.

' 0 ‘sha manba,  3 0-31 -betlar.

2 0 ‘sha manba,  3 1-bet.

28

---

Uzluksiz  ta’limni  tashkil  etish  muayyan  tamoyillarga 

asoslanadi. Jumladan:

-  ta’limning ustuvorligi;

-  ta’limning demokratlashuvi;

-  ta’limning insonparvarlashuvi;

-  ta’limning ijtimoiylashuvi;

-  ta’limning milliy yo‘naltirilganligi;

-  ta’lim  va  tarbiyaning  uzviy  bogiiqligi,  bu jarayonning  har 

tomonlama  kamol  topgan  insonni  shakllantirishga  yo‘naitiril- 

ganligi;

-  iqtidorli  yoshlami  aniqlash,  ularga  taiim ning  eng  yuqori 

darajasida,  izchil  ravishda fundamental va maxsus  bilim  olishlari 

uchun shart-sharoitlar yaratish1.

“Kadrlar  tayyorlash  milliy  dasturi”da  uzluksiz  taiim ni  isloh 

qilish  yoiialishlari  ham  aniq  ko‘rsatib  berilgan.  Mazkur 

yo‘nalishIar sirasiga quyidagilar kiradi: kadrlar salohiyatini tubdan 

yaxshilash;  pedagoglarning  kasbiy  nutuzini  oshirish;  davlat  va 

nodavlat  ta’lim  muassasalarining  turlarini  rivojlantirish;  ta’lim 

tizimini  tarkibiy jihatdan  qayta  qurish;  ta iim   dasturlarini  tubdan 

o‘zgartirish; majburiy o‘rta umumiy taiim dan o‘rta maxsus, kasb- 

hunar ta’limiga olilishini ta’minlash; yangi tipdagi o‘quv muassa­

salarini  vujudga  keltirish;  yangi  kasb-hunar  va  mutaxassisliklar 

bo‘yicha  kadrlar,  shu  jumladan,  boshqaruv  tizimi  kadrlarini 

tayyorlash,  qayta  tayyorlash  va  ulaming  malakasini  oshirish; 

taiim ning  barcha  daraja  va  bo‘g‘inlarida  ta iim   oluvchiiaming 

m a’naviy-axloqiy  fazilatlarini  rivojlantirish;  taiim ni  boshqarish 

tizimini takomillashtirish, ta iim  muassasalarini mintaqalashtirish; 

shaxsga ta’lim  berish va  uni tarbiyalashda oila, ota-onalar, jamoat 

tashkilotlari,  mahallalar,  xayriya  va  xalqaro  fondlaming  rolini 

kuchaytirish;  ta iim  jarayoni  va  kadrlar  tayyorlash  sifatiga  xolis 

baho  berish  tizimini  yaratish;  ta iim   tizimini  moliyaviy,  moddiy- 

texnika  va  boshqa  tarzdagi  resurslar  bilan  ta’minlash  mexanizm- 

larini shakllantirish; uzluksiz taiim ni fan va ishlab chiqarish bilan 

integratsiyalashtirishning  puxta  mexanizmlarini  ishlab  chiqish;