Ўзбекистон республикаси олий ва

Uyga vazifa
Topshiriq:
Quyida keltirilgan topshiriq variantlari bo’yicha aholini fuqaro muhofazasiga o’qitishga oid savollarni tahlil qiling:

Topshiriq savollari

Variantlar

1,20

2,19

3,18

4,17

5,16,

6,15

7,14

8,13

9,12

10,11

Komanda shtab o’quv mashqlarining maqsadi, mohiyati

X

Kompleks o’qishlarni tashkil etish qoidalari

X

FM ga o’qitishni asosiy tamoyillari

X

X

FM ga o’qitish shakllari va uslublari, ularning mazmuni

X

amaliy mashg’ulot o’tkazish tartibi

X

Taktik maxsus o’qish

X

Mashqlalar o’tkazish tartibi

X

Amaliy mashg’ulotlarni o’tkazish bo’yicha imitatsiya rejasini tuzish tartibi

X

X

Nazorat savollari:

1.

Kompleks mashg’ulot qanday o’tkaziladi?

2.

Fuqarolarni FM ga tayyorlashda qanday tamoyillarga tayaniladi?

3.

FM ning amaliy mashg’ulotlari necha turda o’tkaziladi?

4.

FM bo’yicha o’qitishning imitatsiya rejasi qanday tuziladi?

5.Fuqarolarni FM bo’yicha tayyorlash deganda nimani tushunasiz? 6.Mavzuga oid bir nechta test savollari tuzing va o’zingizni sinab ko’ring ?

Laboratoriya ishlarini mavzulari, asosiy matn, zarur asbob-uskunalar, xorijiy adabiyotlarga xavolalar


Laboratoriya ishlarini-rejalashtirilmagan


Kurs ishi (loyihasi) variantlari mavzulari, bajarishga uslubiy kо‘rsatmalar, misol


Kurs ishi- rejalashtirilmagan
Mustaqil ta’lim mashg‘ulotlari, mavzulari, shakli, kо‘rsatmalar, variantlar, tushuntirishlar, boshqa ma’lumotlar

Talaba mustaqil ishining asosiy maqsadi o`qituvchining rahbarligi va nazorati ostida talabada muayyan o`quv ishlarini mustaqil ravishda bajarish uchun zarur bo`lgan bilim va ko`nikmalarni shakillantirish va rivojlantirishdan iborat. Talaba mustakil ishini tashkil etishda "Favqulodda vaziyatlar va fuqaro muhofazasi" faninig xususiyatlarini, shuningdek xar bir talabaning akademik o`zlashtirish darajasi va qobilyatini hisobga olgan holda quydagi shakillardan foydalaniladi:

-ayrim nazariy mavzularni o`quv adabiyotlari yordamida mustakil o`zlashtirish;
-berilgan mavzular bo`yicha referat tayyorlash;
-seminar va amaliy mashgulotlarga tayyorgarlik kurish;
-amaliyotdagi mavjud muammolarning echimini topish;
-qiziqarli o`yin variantlarini ishlash;
-ilmiy maqola, anjumanlarga ma`ruzalar tayyorlash.
Ayni paytda talaba "Favqulodda vaziyatlar va fuqaro muxofazasi" fanining xususiyatlaridan kelib chiqqan holda mustaqil ishlarni tashkil etishda boshqa shakllardan ham foydalanishi mumkin.
2.Aholini, iqtisodiyot tarmoqlarini va atrof-muhitni himoya qilish muammolari.
3.Fuqorolar muhofazasining asosiy vazifalari.
4.Zilzila oqibatlari.
5.Suv toshqini oqibatlari.
6.Yer surilishi oqibatlari.
7.Iqtisodiyot tarmoqlarida fuqaro muhofazasi tuzilmarini tashkil etish.
8.Kimyoviy, biologik qurollar va ularning talafotlari.
9.Fuqarolarni xavfli xududdan xavfsiz xududga ko'chirish (evakuatsiya) ni tashkil etish.
10.Epidemiologik, epizootik va epifitotik vaziyatlar, ularning salbiy oqibatlari.
11.O'zbekiston Respublikasining 1999 yil 20 avgustdagi «Aholini va xududlarni tabiiy hamda texnogen xususiyatli favqulodda vaziyatlardan muhofaza qilish to'g`risida»gi hamda 2000 yil 20 maydagi «Fuqaro muhofazasi to'g`risida» gi qonunlarining mazmun mohiyati.
12.O'zbekiston Respublikasining 2000 yil 15 dekabrdagi «Terrorizmga qarshi kurash to'g`risida» gi qonuninig mazmun mohiyati.
13. Global xavfsizlik va barqarorlikni ta`minlashdagi O'zbekistonning ro`lini duny hamjamiyti tomonidan e`tiroflanishi.
14.Favqulodda vaziyatlar va fuqarolar muhofazasi haqida tushuncha
15.Favqulodda vaziyatlar turlari.
16.Fuqaro muhofazasining maqsadi va vazifalari.
17.Fuqaro muhofazasining kuch va vositalari.
18.O‘zbekiston Respublikasining fuqaro muhofazasi haqidagi qonunlari.
19.O‘zbekiston Respublikasi hududida bo‘lishi mumkin bo‘lgan tabiiy ofatlar
20.Zilzila va ularda aholining harakatlanishi.
21.Sel va suv toshqin va undagi aholini muhofaza tadbirlari.
22.Yer va qor ko‘chkisi va unda aholini muhofaza qilish.
23.O‘zbekiston Respublikasi hududida bo‘lishi mumkin bo‘lgan texnogen favqulodda vaziyatlarning ta’riflanishi.
24.Gidrotexnika inshootlarida sodir bo‘ladigan favqulodda vaziyatlarni kelib chiqish sabablari va ularning salbiy oqibatlari.
25.Transport, energetika va kommunal tizimidagi falokat va halokatlar.
26.O‘zbekiston hududidagi radiatsion xavfli obektlar va muhofaza tadbirlari.
27.Zararlanish o‘choqlarining ta’riflanishi.
28.Yadro quroli haqida tushuncha.
29.Yadro qurolining zararlovchi omillari.
30.O‘tkir nur kasalligi va unda bemorlarni parvarish qilish. Kimyoviy zaxarli moddalarning tasnifi.
31.Kimyoviy zaxarlanish belgilari
32.Zaxarlanishlarda birinchi tibbiy yordam.
33.AntidototerapiY.
34.Bakteriologik qurol va qo‘llanilishi usullari.
35.O‘ta xavfli infeksiyalar
36.Bakteriologik o‘choqda olib boriladigan tadbirlar.
37.To‘la va qisman sanitariya obrabotkasi.
38.Dezinfeksiya turlari, usullari va vositalari.
39.Dezinseksiya va deratizatsiya usullari va vositalari.
40.Dezaktivatsiya va degazatsiya usullari va vositalari.


GLOSSARIY

№	O’zbek tili		Рус тили	Инглиз тили	Ma’nosi
1.	FV manbasi (risk omillari)		Источник ЧС (фактор риска)	The Source ЕS	Avariyaviy yoki texnogen tusdagi xavfli tabiiy xodisa bо‘lib, insonlarni, xayvonlarni va о‘simliklarni yuqumli kasallikka chalinishi, shuningdek maxsus talofat vositalarini qо‘llanilishi natijasida FV vujudga kelishi
2.	FV mаnbаlаrini tаlofаt omillаri		Поражаюший фактор источника ЧС	The Striking factor of the source ЕS	Xavfli hodisa va jarayonlar tarkibi bо‘lib, FV manbalaridan vujudga keladi va biologik, kimyoviy hamda fizik ta’sirlardan kelib chiqqan holda tegishli parametrlar orqali aniqlanadi
3.	FV hududi		Зона ЧС	The Zone ЕS	Hudud yoki akvatoriya bо‘lib, FV manbalari natijasida hosil bо‘lgan yoki boshqa hududa vujudga kelgan FV ta’sirining tarqalishi
4.	Zаrаrlаngаn hudud		Зона заражения	The Zone of the contamination	Xavfli kimyoviy moddalar yoki biologik (bakterialogik) vositalar, radioaktiv moddalar tarkalishi okibatida aholi, xayvonlar va о‘simliklar uchun xavfli bulgan xudud
5.	Shikаstlаnish uchog‘i		Очагом поражения	The Centre of the defeat name the limited	Chegaralangan hudud tushunilib, uning doirasida maxsus talofat vositalarini ta’sirida aholini, qishloq xо‘jaligi xayvonlarini va о‘simliklarni ommaviy qirilishi va bino inshootlari buzilishi hamda atrof muhitning zararlanishi. Radiatsiya talofati va kimyoviy zaralanish hududlarida kimyoviy zararlanish va radiatsiya talofati uchog‘i vujudga kelishi mumkin
6.	Аvаriya		Авария	The Damage	Inshoot, hudduda yoki akvatoriyada sodir bо‘ladigan aholini hayoti va sog‘ligi uchun xavfli, binolar, inshootlar, qurilmalar va transport vositlarni buzilishiga olib keluvchi, ishlab chiqarish jarayonlarini ishdan chiqishi, hamda atrof muxitga talofat yetkazuvchi xavfli texnogen xodisa
7.	Ofаt		Катастрофа	Catastrophe	Insonlarni nobud bо‘lishi, sog‘ligiga zarar yetkazilishi, inshoot va boshqa moddiy boyliklarni salmoqli miqdorda zararlanishi hamda atrof muhitga jiddiy talofat yetkazilishi bilan bog‘lik bо‘lgan yirik avariya.
8.	Риск		Риск	Risk	Aniq xavfli hodisalarning chastotalar(extimolligi) yig‘indisi va oqibati
9.	FV dа xаvfsizlik		Безопасност в ЧС	Safety in ЕS	FV yuzaga kelganda amalga oshiriladigan hamda odamlarni qutqarish, sog‘lig‘ini saqlash, atrof muhitga va moddiy zararni kamaytirish
10.	FVlarni oldini olish		Предупреж- дение ЧС	Warning ЕS	FVV bо‘linmasi tomonidan oldindan о‘tkazilib, FV rо‘y berish xavfini imkon qadar kamaytirishga, ular rо‘y berganda odamlar sog‘ligini saklash, atrof muhitga yetkaziladigan talafatlar miqdorini kamaytirishga qaratilgan tadbirlar majmuasi.
11.	Zilzila		Землетрясение	Earthquake	Tektonik yoki vulkanlar xarakati natijasida yer kobigidagi kuchli tebranishlar, bino, inshoatlarning buzilishi, yongin va insonlarning ulimiga olib keluvchi xodisa.
12.	Suv toshqini		Наводнение	Flood	Kuchli yomg‘ir yog‘ishi, plotina va boshkalarning buzilishi natijasida daryo, kul, suv omborlaridagi suv satxining qо‘tarilishi hisobiga rо‘y beradigan hodisa
13.	Жала		Сель	Settle	Bu tohlik hududlarda suv toshqini ma’nosini anglatib, bunday joylarda kuchli yomg‘irning yog‘ishi, muzlik va qorlarning tez erishi natijasida rо‘y beradigan hodisa. Sel oqimining davomiylik tezligi 8-10 m/s ni tashkil etadi.
14.	Yong‘in		Пожар	Fires	Insonlarning o‘limi va moddiy boyliklarning yo‘q bo‘lishiga olib keluvchi, ko‘pincha boshqarilib bqlmaydigan yonish jarayoni
15	Tahlika		Угроза		ehtimollik o’lchovi va sodir bo’layotganning yo’qotilishi muhimligi
16	Xavfsizlik		Безопасность	Safety	yo’qotish yuz berishi mumkinligiga bo’lgan tahlika ehtimoliga bo’lgan havolani taxmin qilish, yani jarohat olmaslik
17	Xavf-xatar		Фактор поражения		ish joyining sharoitlari yoki ishchining jarohatga, kasallikga yoki o’zga tashkiliy yo’qotishga olib kelishi mumkin bo’lgan ishchining xatti – harakati.
18	Baxtsiz hodisa		Несчастный случай	Accidents	oddiy operatsiyalarni uzadigan, jarohat yoki shikastlanishga olib keladigan, rejalashtirilmagan hodisalar
19	Xavf- xatar menejeri		Менежер предупреж дения безопасности	Safety Manager	tashkilotda xavf-xatar menejeri yong’in, baxtsiz hodisa hamda tabiiy va sun’iy yo’qotishlarni kamaytirishni o’z ichiga oladigan sug’urta dasturlari va boshqa harakatlar uchun mas’uldir.
20	Sanoat gigiyenisti:		Гигиенист промышлен- ности	Indastrial Hygienist	Sanoat gigienisti ta’sir etish va ishlab chiqish darajasini topishni talab qiladigan analitik uslub hamda xavf-xatar nazoratida foydalanadigan boshqa uslublarni nazorat qilishga jalb etilgan.
21	Xavfsizlik mutaxassisi		Специалист по безопасности	Safety Professional	xavfsizlik sohasida ixtisoslashtirilgan bilim va ko’nikmalar hamda bilim darajasidagi muvaffaqiyatlari asosida professional maqomga erishgan insondir.
22	Mehnatni muhofaza qilish muhandisi		Инженер по охране труда		insonlar hamda mol-mulk uchun muqobil himoyaga erishishida bilimi, tajribasi, litsenziyasi orqali o’zining bandlik vaqtining ko’pini yoki hammasini ilmiy prinsplar qo’llashga hamda ish joyini, atrof-muhitni modifikatsiyalashni nazorat qilishga bag’ishlagan insondir.
23	Xavfsizlik bo’yicha menejer		Менежер по безопасности	Safety Maneger	korxonada xavfsizlik bo’yicha tashkilotni yuritish hamda uning faoliyatini qo’llab quvvatlanishiga mas’ul shaxsdir
24	Baxtsiz hodisani taxlil qilish		Анализ несчастных случаев	Accident Investigation	guvoh ko’rsatmasi va baxtsiz hodisa yuz bergan joydagi tekshirishlar asosida baxtsiz hodisa bilan bog’liq bo’lgan fakt va sabablarni aniqlash
25	Shoshilinch yordam komandasi bilan ishlash		Работа командой по помощи во время ЧС	Work with Emergency Response Teams	yong’in, baxtsiz hodisa va boshqa ofatlarda tez yordam beradigan yuqori malakali xodimlarni tashkil qilish, o’rgatish va muvofiqlashtirish.
26	Atrof- muhitni muhofaza qilish		Охрана окружаюшей среды	Environmenta Protektion	zararli moddalarning havoga suvga va tuproqqa o’rinsiz chiqishiga olib keladigan xavf-xatarni tan olish baholash va boshqarish.
27	Ergonomik tahlil va modifikatsiya		Эргономичес- кий анализ и модификация	Ergonomic Analysis and Modifi- cation	insonning fiziologik (psixologik) xususiyatlarini, qobiliyati (iste’dod) lari va cheklashlarni tushunish asosida ish o’rnini loyihalash yoki o’zgartirish.
28	Yong’inga qarshi himoya		Противопо- жарная защита	Fire Protection	nazorat, asboblarning joylashishi va olov bostirish tizimi (sistemasi) dizayni bilan yong’in xavfini bartaraf qilish yoki qisqartirish.
29	Xavfni tan olish		Выявление угрозы	Hazard Recogni- tion	zararlanish (shikastlanish), kasallik va moddiy zarar keltiradigan sharoit va harakatlarni aniqlash.
30	Sog’liq uchun xavfli faktorlarni nazorat qilish		Контрол опасных фактров для здоровья	Healtb Hazard Control	sog’liqqa zararli yoqimsiz ta’sirlarning, masalan, shovqin, kimyoviy ta’sir, radiatsiya va biologik xabarlarni tan olish, baholash hamda boshqarish.
31	Xavfli material- larni boshqarish	Менежмет над опасными материала- ми		Hazardous Materials Manegement	xavfli himikatlar va boshqa zararli mahsulotlar baxtsiz hodisa, yong’in va odamlarning shu moddalar bilan zararlanishining oldini oladigan qilib saqlanishi va foydalanilishiga ishonch hosil qilish.

ILOVALAR

Фаннинг ўқув дастури Олий ва ўрта махсус, касб-ҳунар таълими йўналишлари бўйича ўқув-услубий бирлашмалари фаолиятини мувофиқлаштирувчи Кенгашнинг 2015 йил «_16__» ___07____даги «__4_» сонли мажлис баёни билан маъқулланган.

Фаннинг ўқув дастури Тошкент Давлат техника университетида ишлаб чиқилди.


Тузувчилар: Р.Н.Кадыров т.ф.н. ТошДТУ “ҲФХ” кафедраси доценти.
И.Нигматов х.ф.н. ТошДТУ “ҲФХ” кафедраси доценти.

Тақризчилар:С.Эрматова - б.ф.н.“ҲФХ” кафедраси доценти (ТДПУ)
Р.Охунов – “ҲФХ” бўлими бошлиғи(ЎзМУ)
И.Агзамова-г.м.ф.н.“Гидрогеология ва геофизика” кафедраси мудири (ТошДТУ)

Фаннинг ўқув дастури Тошкент Давлат техника университети Илмий-услубий Кенгашида кўриб чиқилган ва тавсия қилинган (2015 йил «_26__»__02__даги «__6__» сонли баённома).

Кириш
Олий таълим муассасаларида «Ҳаёт фаолияти хавфсизлиги» йўналишидаги таълим соҳаси мутахассисларини тайёрлаш учун «Фавқулодда вазиятлар ва фуқаро муҳофазаси» - умумкасбий фан сифатида киритилган. Мазкур фан бўйича ўқув дастури Ўзбекистан Республикаси Давлат таълим стандартларининг «Ҳаёт фаолияти хавфсизлиги» таълим йўналиши бўйича бакалавр тайёрлаш мазмуни ва савиясини мажбурий минимумига бўлган талабларига мувофиқ тузилган.
Ушбу дастур фан ривожи ва истикболи, республикадаги ижтимоий-иқтисодий ислоҳат натижалари ҳамда табиий, техноген ва худудий муаммоларнинг фукаро муҳофазасига таьсири масалаларини мужассамлантиради. Зеро, ҳозирги вазиятда хавфсиз ҳаётни таьминлаш масалалари энг долзарб муаммолардан ҳисобланади. Чунки ишлаб чиқариш жараёнини юксак тараққий этган технологиялар билан таьминланиши, табиий ривожланишдаги – айрим нохуш вазиятларни мураккаблашуви аҳоли саломатлиги, атроф-муҳит тозалиги ва иқтисоднинг барқарор ривожланишига тахдид солмокда. Шу сабабли ҳам мамлакатимизнинг энг муҳим вазифалари каторида аҳоли ва худудларни турли тусдаги фавқулодда вазиятлардан муҳофаза қилиш масаласи алоҳида ўрин олган, бу борада қатор қонунлар, ҳукумат қарорлари кабул қилингани бежиз эмас. Айнан шу муаммоларнинг ечимини «Фавқулодда вазиятлар ва фуқаро муҳофазаси» фани ўрганади.