Ўзбекистон республикаси Олий ва урта таълим вазирлиги

3.  Protestantizm  dini.  Protestanizm  tarixi  Martin  Lyuterdan  (1483-1546)  boshlanadi.  U 

birinchi bo‘lib katolik cherkovi bilan aloqani uzdi va protestant cherkovining asosiy qoidalarini 

ishlab  chiqdi  va  uni  himoya  qildi.  Bu  nizomga  ko‘ra,  insonning  Xudo  bilan  bevosita  muloqoti 

mumkin.  Lyuterning  diniy  va  dunyoviy  hokimiyatga  qarshi  chiqishlari,  katolik  dindorlarning 

imonni  va  vijdonni  inson  bilan  Xudo  o‘rtasidagi  vositachi  sifatida  nazorat  qilish  haqidagi 

mulohazalarga qarshi chiqishi jamoatchilik tomonidan favqulodda diqqat bilan tinglandi. 

Protestantizmning  mohiyatiga  ko‘ra,  ilohiy  lutfu  marhamat  insonlarga  cherkovning 

vositasisiz, bevosita in’om etiladi. Inson najot topishi uning shaxsiy e’tiqodi va Isoning vositasi 

orqali  ro‘y  beradi. Avom  ruhoniylardan  farqlanmaydi,  ruhoniylik  hamma  dindorlarga  bir  xilda 

joriy etiladi. 

Protestantlik  diniy  marosimlarning  ko‘pchiligini  bekor  qildi,  faqatgina  lyuteranlikda  non  va 

vino bilan cho‘qintirish saqalanib qoldi. 

O‘lganlarga  bag‘ishlangan  duo  o‘qish,  aziz-avliyolarga  sig‘inish,  muqaddas  murdalarga, 

sanamlarga topinish bekor qilindi. Ibodat uylari ortiqcha hashamlardan, mehroblardan, sanamlar, 

haykallardan tozalandi, ruhoniylarning uylanmaslik shartlari bekor qilindi. Bibliya milliy tillarga 

tarjima qilindi, uni sharhlash har bir xudojo‘yning eng muhim burchi bo‘lib qoldi. 

Asrorlardan faqat  cho‘qinish va mansublik (cherkovga) e’tirof etiladi. Ibodat va’z-nasihatlar, 

birgalikdagi ibodat va suralarni kuylashdan iborat bo‘ldi. Protestantlar Bogoroditsa shaxsiyatini, 

a’rofni tan olmaydilar. 

Lyuter  tomonidan  tuzilgan  reformatsiya  bosh  taomillari  95  tezis  shaklida  yozib  bergan.  Ular 

Vittenbergning Nasriy cherkovining shimoliy eshiklariga yozib qo‘yilgan. Mana shu tezislardan 

biri:  Iso  payg‘ambar:  «Tavba  qiling,  chunki  samoviy  shohlik  yaqinlashib  qoldi»  deb  jar 

solganida shuni ta’kidlaydiki, imon keltirganlar hayoti boshdan-oyoq to‘xtovsiz tavba-tazarrudan 

iborat bo‘lmog‘i darkor. 

Tavba-tazarru ruhoniy (avliyo) oldidagi birgina tazarrudan iborat emas. Birinchi to‘rt tezisda, 

Lyuter ta’kidlaydiki, haqiqiy tavba uzoq muddatli jarayondir, birgina xatti-harakat bilan ro‘yobga 

chiqmaydi. 

Papa  faqat  o‘zi  belgilagan  jazoni  olib  tashlashi  mumkin.  CHerkov  hech  qaysi  samoviy 

jazodan  insonni  ozod  qila  olmaydi.  Tavba-tazarru  qonunlari  tiriklar  uchun  joriy  qilinadi 

(belgilanadi).  Bu  erda  va  keyingi  bir  qancha  tezislarda  papaning  a’rof  ustidan  hukmronligi  rad 

etiladi. 

«Ruhlar  uchun  indulgensiya  olgan  shaxslarga  tavbu-tazarru  qilish  talab  qilinmaydi»,  degan 

ta’limot Iso ta’limoti emas. CHindan tavba qilgan kishilarni Xudo gunohlarini kechadi va abadiy 

azobdan ozod qiladi. Gunohkor papa yorlig‘isiz ham bunday mag‘firatdan umid qilishi mumkin. 

Lyuter  bir  necha  tezislarda  ta’kidlaydiki,  chindan  tavba  qilgan,  nadomat  chekkan  xristian 

(nasoro) «samoviy jazoga shoshilmaydi, ya’ni unga samoviy jazo joriy etilmaydi». 

CHerkovning  haqiqiy  xazinasi  muqaddas  Injil  va  xudo  marhamatidir.  Lyuterning 

ta’kidlashicha, «xayrli amallar xazinasi»ning mavjudligi kambag‘allar uchun emas boylar uchun 

foydalidir, bu xazinalarga papa marhamati bilan emas, o‘z amallari bilan erishuvi  mumkin. Bu 

xil vositalar bilan Xudoning mehrini qozonmoqni Lyuter sarob deb ataydi. 

Haqiqiy  xristian  Isoga  ergashish  istagi  bilan  yonmog‘i  zarur.  Najot  yo‘li  ruxsatnoma 

yorlig‘ida emas, balki chin yurakdan nadomat chekmoq va tavba qilmoqdadir. 

1517  yili  31  oktyabrda  jamoatchilik  hukmiga  havola  qilingan  tezislar  shundan  iborat. 

Keyinchalik bu kun protestantlar bayrami bo‘lib qoldi.