Ўзбекистон республикаси олий ва урта махсус таьлим вазирлиги навои кон металлургия комбинати

2.2. РЕАКТИВ ҚУВВАТНИ КОМПЕНСАЦИЯ ҚИЛИШ.

Реактив қувватни компенсациялаш халк хўжалиги учун катта аҳамиятга эга бўлиб, электр таъминоти тизимининг фойдали иш коэффициентини ошириш, унинг иқтисодий ва сифат кўрсатгичларини яхшилашда асосий омиллардан бири ҳисобланади. Ҳозирги вақтда реактив қувват истеъмолининг ўсиши актив қувват истеъмолининг ўсишидан анча юқори бўлиб, айрим корхоналарда реактив юклама актив юкламага нисбатан 130% ташқил этади. Реактив қувватни линиялар бўйлаб узоқ масофага узатиш электр таъминоти тизимининг техник-иқтисодий кўрсатгичларини ёмонлашувига олиб келади.

Реактив қувватни линия ва трансформаторлар орқали узатиш электр энергиясини қўшимча нобудгарчилигига, кучланиш юқотувини ошишига ва таъминот тизимига кетадиган ҳаражатларни ортишига олиб келади.

1. 
   Линия ва трансформаторлардан реактив қувват ўсиши натижасида қўшимча актив қувват ва энергия нобудгарчили содир бўлади. Агар R қаршиликга эга бўлган линия орқали Р ва Q қувватлари узатилса, актив қувват нобудгарчилиги қуйидагича аниқланади:
   

Демак, реактив қувватни линиядан узатиши натижасида қўшимча актив қувват нобудгарчилиги ( ) содир бўлиб, унинг қиймати Q нинг квадратига тўғри пропорционалдир. Шунинг учун электр станциялари генераторларидан истеъмолчиларга реактив қувват узатиш мақсадга мувофик эмас.

2. 
   Актив ва реактив қаршиликлари R ва Х бўлган энергетик тизими элементидан ҳисобланади Р ва Q қувватли энергия узатилганда кучланишнинг йўқотуви қуйидагича топилади:
   
3. 
   Бу ерда DUа - актив қувватни узатиши билан боғлик бўлган кучланишнинг йўқотуви; DUр - реактив қувватни узатиш билан боғлиқ бўлган кучланишнинг йўқотуви.
   

Демак, реактив қувват узатилиши натижасида электр таъминоти тизими элементида қўшимча кучланиш йўкотуви (DU_п= QХ/U ) содир бўлиб, унинг миқдори Q ва Х ларга тўғри пропорционалдир.

3. 
   Корхона электр таъминоти тизмининг катта миқдорда реактив қувват билан юкланиши ҳаво ва кабел линияларини кесимини ошишига ва трансформаторларнинг қувватларини ортишига олиб келади. Маълумки, линияларнинг кесимлари ва трансформаторларнинг қувватлари ҳисобий ток ва тўла қувват бўйича қабул қилинади.
   

эканлигини эьтиборга олсак, Sх ва Iх қийматларни Q нинг ҳисобига қўшимча ортишини кўрамиз. Шунинг учун, реактив қувват электр таъминоти тизими элементнинг ўтказиш қобилиятини камайтиради дейилади.
Юқорида айтилган мулоҳазалардан кўринадики, реактив қувватни электр таъминоти тизимида камайтириш бўйича тадбирлар ишлаб чиқиш зарур аҳамиятга эга экан.
Саноат корхоналарида қувват коэффициентини ошириш завод тармоғига реактив қувватни ишлаб чиқарувчи статик конденсатор батареялар орқали амалга оширилади.
Агар компенсацияловчи қурилманинг зарурий қуввати 5000-10000 квар дан ошса. Техник-иқтисодий текширишдан сўнг истеъмолчи олдига синхрон компенсаторни қўйиш рйхсат этилади.
Компенсацияловчи қурилмаларнинг қуввати қуйидаги ифода ёрдамида аниқланади:
Q_ку=P_х (tg j₁ – tg j₂)
Бу ерда: P_х – актив ҳисобий қувват
tgj₁ – компенсацияга қадар фаза силжишининг бурчак тангенси
tgj₂ – норматив бурчак тангенси.
Компенсациялаш учун УКТ ва УКН типидаги 14, 16, 20, 25, 28, 36, 40, 50, 75, 108, 150 кВАр реактив қувватли 0,38 кВ кучланишли конденсатор батареяларини танлаш тавсия этилади. Бунда қуйидаги шартнинг бажарилишига алоҳида эътибор қаратиш керак, яъни
Q_ку≤ Q_кб
Q_кб –реактив қувватни компенсациялаш учун танланган конденсатор батарея қуввати.
Компенсациядан кейинги реактив қувват қуйидаги ифодадан аниқланади:
Q_пк=Q_х-Q_кб
Компенсациядан кейин тўла қувват:


6кВ кучланишли истеъмолчилар учун 10 кВ бўлган 10-500-2УЗ турдаги компенсация қурилмасини танлаймиз.
Лекин 0.4 кВ кучланишли истеъмолчилар учун 0.38 кВ бўлган 0,38-80-1УЗ
турдаги компенсация қурилмасини танлаймиз

Q_ki = P_{р i}(tgφ_i - tgφ_н ) [кВАр]

Бу ерда tgφ_н= 0.327

№ 1 – КРАН БАЛКА бўлими учун компенсация қилувчи қурилмани танлаймиз.

Q_ki = 51(1,02 – 0.327 ) = 35,4 [кВАр]
Қолган цеҲЛар учун ҳам реактив қувватни компенсация қиладиган қурилмалар танлаймиз.Ва уларни қўйидаги 4-жадвалда келтирамиз.
4-жадвал