Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта

conditions and goodwill. 

---

 

352 

Bu  usulga  binoan  mijozning  obro„si,  mas‟uliyat  darajasi,  qarzni 

to„lashga  bo„lgan  istagi  va  tayyorgarligi  tekshiriladi.  Dastavval  bank 

mijozning:  o„tmishda  o„z  majburiyatlariga  qanday  munosabatda  bo„l-

ganligi, qarzlarni to„lashda kamchiliklar bo„lganligi, kreditlanuvchi sub-

yektning  iqtisodda, bozorda  qanday  mavqega  ega  ekanligini  tekshiradi. 

Bunda bank qarzdor bilan suhbat olib boradi, arxivdan mijoz to„g„risida 

materiallarni  olib  tahlil  qiladi,  boshqa  firma  va  banklar  bilan 

maslahatlashadi va h.k. 

Bank  mijozning  kreditga  layoqatliligini  baholashda  ular  mab-

lag„larining uch manbasini chuqur o„rganib chiqadi. Bular: 



 

joriy kassa tushumlari; 



 

aktivlarni sotish; 



 

moliyalashtirishning  boshqa  manbalari  (aytaylik,  pul  bozoridagi 

qarzlar). 

Bulardan  tashqari,  bank  asosiy  e‟tiborini  boshqa  omillarga  ham, 

xususan,  firmalarning  aksionerlik  kapitaliga,  uning  tuzilishiga,  aktiv  va 

passivlarning  boshqa  moddalariga  bo„lgan  nisbatiga  hamda  qarzning 

ta‟minlanishiga,  uning  yetarlilik  darajasiga,  sifatiga  va  qarzni 

to„lamaslik holda garovni sotish darajasiga qaratadi. 

Buyuk  Britaniyada  ham  «Pats»  nomli  qarz  oluvchining  kreditga 

layoqatliligini tahlil qilish usuli keng tarqalgan bo„lib, unda: 



 

kreditning maqsadi – purpose; 



 

ssudaning hajmi – amount; 



 

qarzni to„lash – repayment; 



 

muddati – term; 



 

ssudaning ta‟minlanganligi – security kabilar tahlil qilinadi. 

Baholash  so„ngida  umumiy  shart-sharoitlarga,  xususan,  davlatdagi 

ishbilarmonlik  sohasidagi  iqlim,  bank  bilan  qarzdorlar  holatiga  ta‟sir 

etuvchi omillar, mamlakatdagi iqtisodiy holat, monand tovarlar bo„yicha 

ishlab chiqaruvchilar o„rtasida raqobatning mavjudligi, soliqlar, xomash-

yoga bo„lgan narx-navolar va boshqa jihatlarga ham e‟tibor beriladi. 

[218].  Qarz  oluvchining  likvidligi  deganda  uning  pul  majburiyat-

larini  o„z  vaqtida  bajara  olish  qobiliyati  tushuniladi.  Likvid  mablag„lar 

o„zining pulga tez aylanishi darajasiga qarab uch guruhga bo„linadi (44-

jadval). 

Balans  qatorlariga  asoslanib,  quyidagi  ko„rsatkichlarni  hisoblash 

mumkin: 

 

---

 

353 

 

  

 

 

 

 

 

 

 

 

Agar  mijozning  likvid  aktivlari  uning  qisqa  muddatli  maj-

buriyatlaridan 2 baravar va undan ortiq bo„lsa, mijoz moliyaviy jihatdan 

barqaror hisoblanadi (44-jadvalga qarang).