Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта

Ekspert  baholash  usuli  riskni  tahlil  qiluvchi  iqtisodchi 

(ekspert)ning malaka darajasiga asoslanadi. Bunda bankning faoliyatida 

o„tkazilgan  barcha  operatsiyalar  bo„yicha  mavjud  ma‟lumotlar  tahlil 

qilinib,  imkoni  boricha  ko„proq  yo„qotishlarga  olib  kelishi  mumkin 

bo„lgan  operatsiyalar  tahlilga  jalb  qilinadi.  Shu  jarayonda  bankning 

o„zidagi, shuningdek, bo„lish ehtimoli bo„lgan yo„qotishlar va ularning 

davr oralig„i aniqlanadi: 

 

---

 

414 

N

YH

Y



 

Bu yerda: 

Y – yo„qotishlar darajasi (koeffitsiyentda); 

YH – yo„qotishlarga olib keluvchi holatlar soni; 

N – tahlilga jalb qilingan holatlarning umumiy soni. 

Formuladagi  N  bankning  faqat  yo„qotish,  zararlarga  olib  kelishi 

mumkin  bo„lgan  operatsiyalarning  sonini  emas,  balki  barcha 

operatsiyalarni,  jumladan,  foyda  keltiruvchi  operatsiyalarni  ham  o„z 

ichiga oladi. 

Yo„qotish darajasi 0 < Y < 1 oralig„ida bo„ladi. «Y» qancha «0» ga 

yaqin  bo„lsa,  risk  darajasi  shuncha  kichik  bo„ladi.  Agar  «Y»  qanchalik 

«1» soniga yaqin bo„lsa, risk darajasi shunchalik yuqori bo„ladi. 

Statistik  usul  ko„rilishi  mumkin  bo„lgan  zararlar  ehtimolini 

variatsiya koeffitsiyenti (V) ni hisoblash yordamida aniqlanadi: 

 

 

 

 

 

Bu yerda:    

 

 

 

 

ya‟ni o„rtacha kvadratik farqlanish; 

x  –  kuzatishga  jalb  qilingan  operatsiyalar  va  ulardan  kutilayotgan 

natija; 

x

– barcha operatsiyalarda kutilayotgan o„rtacha natija; 

n – operatsiyalar soni. 

Bu  koeffitsiyent  ham  0  dan  1  gacha  o„zgarishda  bo„ladi  va  u 

qanchalik  yuqori  bo„lsa,  farqlanish  yoki  risk  darajasi  shunchalik  yuqori 

bo„ladi. Prof. Sh. Abdullayeva ushbu koeffitsiyent darajasini baholashda 

quyidagi intervallardan foydalanishni tavsiya etadi.

1) 

0,10 gacha – kam (sezilarli bo„lmagan farqlanish);  

0,10-0,25 – me‟yorida yoki sezilarli farqlanish; 

0,25 va undan yuqori – katta farqlanish. 

Variatsiya  koeffitsiyentining  darajasi  bank  tomonidan  amalga 

                     

1)

 Abdullayeva Sh. Bank risklari va kreditlash.– T.: Moliya, 2002, 117-bet. 

х

V

100







 

,

n

n

)

х

 

-

х 

(

2









 

---

 

415 

oshiradigan  operatsiyalar  bo„yicha  risk  darajasining  past  yoki  yuqori 

bo„lishiga  bog„liq.  Ya‟ni  bankning  operatsiyalari  bo„yicha  risk  darajasi 

variatsiya  koeffitsiyentiga  to„g„ri  proporsionaldir.  Shu  sababli  bank  o„z 

faoliyatida  riskni  kamaytirish  va  bank  likvidligini  oshirish  uchun  o„z 

mablag„larini  farqlanishi  eng  kam  bo„lgan  operatsiyalar  (variant)ga 

qo„yishga harakat qilishi kerak.