Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта

va  passivlari  deb  hisoblab,  ularni  balans  hisobidan  chiqarish  haqidagi 

talablarni asosli ravishda qo„yishlari kerak. 

Tekshiruvchilar, odatda, tijorat banki xodimlariga maslahatlar bera-

di  va  ularga  bank  balanslarini  qarz  operatsiyalari  hamda  foiz  daromad-

larini  hisobga  olish  jihatdan  ishonarli  va  real  qiladigan  ichki  yo„riqno-

malarni tuzishda yordam beradi. 

---

 

83 

[63].  Daromadlarni  shakllantirish  va  chiqimlarni  xarajatga  o„tka-

zishni  amalga  oshirganda  tijorat  banklari  ma‟lum  me‟yoriy  va  yo„riq-

noma  hujjatlarga  asoslanadi.  Daromadlarni  shakllantirish  va  amalga 

oshirish  bo„yicha  operatsiyalar  bankning  ichki  operatsiyalari  jumlasiga 

kiradi  va  bu  operatsiyalar  to„g„ri  amalga  oshirilganligini  tasdiqlaydigan 

hujjatlar alohida yig„ma jildlarda saqlanadi. 

Foiz  stavkasi  tijorat  bitimining  maqsadi  bo„lib,  mijoz  bilan  bank 

o„rtasida  tuziladigan  kredit  shartnomasida  qayd  etiladi.  Foiz  stavkala-

rining  miqdori,  ularni  yozish  tartibi,  davri,  qo„shish  muddatlari  hamda 

undirib olish tartibi taraflarning kelishuvi bilan belgilanadi. 

Shuni ta‟kidlash kerakki, agar tijorat banki daromadining 90 foizini 

o„z  buxgalteriyasining  farmoyishi  asosida  shakllantiradigan  bo„lsa,  u 

korporativ odob qoidalarini buzgan va bunday harakatlar noqonuniy deb 

hisoblanadi. 

Bank  nazorati  organlari  hisobotda  to„g„ri  aks  ettirilishini  va 

tasdiqlanishini  tekshirish  yuzasidan  olib  boradigan  asosiy  ishi  quyidagi 

daromadlarning  hamma  summasini  bank  foydasiga  to„g„ri  o„tkazilgan-

ligini tekshirishdan iborat: 

–  aksiyalar; 

–  obligatsiyalar; 

–  bankka  qarashli  boshqa  qimmatli  qog„ozlar  bo„yicha  olingan 

dividendlar va foizlar; 

– boshqa banklar, korxonalar va tashkilotlar faoliyatida ulush qo„shib 

qatnashishdan olingan daromadlar. 

Markaziy bankning uslubiy materiallarida ko„rsatilgan xarajatlar va 

chiqimlar  tijorat  banklari  faoliyatlarining  bevosita  moliyaviy  natijalari 

jumlasiga  kiradi.  Bank  nazorati  organlari  faoliyatining  eng  muhim  yo„-

nalishi bank oladigan foyda hisobidan qoplanishi kerak bo„lgan xarajat-

larning  bank  xizmatlari  tannarxiga  kiritilgan  xarajatlarga  o„tkazish  hol-

larining oldini olishdan iboratdir. 

Tijorat  bankini  soliqqa  tortish  holatini  tekshirish  oldida  quyidagi 

vazifalar turadi: 

–  banklar olgan daromadlarning to„g„riligini tasdiqlash; 

–  bank  xizmatlari  tannarxiga  kiritiladigan  hamda  soliqda  soliq  torti-

ladigan  bazadan  chiqarib  tashlanadigan  xarajatlarning  to„g„riligini  tasdiq-

lash; 

–  soliqqa  tortguniga  qadar  foyda  summasining,  moliyaviy  natijalarga 

kiritiladigan daromadlar  va  xarajatlarning to„g„ri hisoblab chiqarilganligini 

---

 

84 

tasdiqlash; 

– soliqlar va boshqa majburiy to„lovlar to„lab bo„linganidan keyin bank 

tomonidan foyda hisobidan qilingan xarajatlarning to„g„riligini tasdiqlash; 

–  soliqlarni  hisoblash  va  budjetga  to„lash  muddatlarining  to„g„riligini 

tekshirish.