Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта

Aktiv pullar 

Passiv pullar 



  bevosita xo„jalik faoliyatiga xizmat 

ko„rsatuvchi pul mablag„lari 



 pul jamg„armalari  



 hisobvaraqlardagi qoldiqlar, ya‟ni 

potensial hisob-kitob mablag„lari 

 

Pul massasi tarkibi 

---

 

60 

 

11-chizma. Pul massasining tarkibiy qismlari. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

– investitsiya fondlarining aksiyalaridagi mablag„lar kiradi. 

Bunday tarkibiy qismlar hozir O„zbekiston Respublikasida tobora 

kengroq  tarqalmoqda.  Bu  tarkibiy  qismlar  «kvazi-pullar»  nomi  bilan 

birlashgan. 

 

 

 

Pul massasi 

Naqdsiz pullar: 



 tijorat banklarida 



 Markaziy bankda 

Pul massasi 

(M) 

Naqd pullar: 



 metall pullar 



 nobank sektordagi pullar 

Bank sektori = pul taklifi 

 

Muomalaga pul chiqarish: 



  aktivlarni sotib olish 



  omonatlar va tezkor qo„yilma-

larni naqd pulga almashtirish 

yoki muddatsiz qo„yilmalarga 

aylantirish 

 

Muomaladan pulni qaytarib olish: 



  aktivlarni sotish 



  muddatsiz qo„yilmalarni tezkor 

qo„yilmalarga aylantirish, omo-

natlarni naqd pulga aylantirish 

Nobank sektori = pulga talab 



 pul  operatsiyasini  amalga  oshirishga  bo„lgan  ehtiyoj  yoki  transaktsion 

motiv  



 ehtiyotkorlik, ya‟ni risk natijasida yo„qotishlar motivi  



 chayqovchilik motivi 

Pul massasini muvofiqlashtirish = xalq  

xo„jaligidagi pul taklifini Markaziy bank 

tomonidan nazorat qilish 

---

 

61 

 

 

12-chizma. Pul massasi va uning unsurlari. 

 

 

 

Kvazi  so„zi  lotincha  «quasi»  –  mavhum,  tagi-tugi  yo„q,  o„xshash, 

deyarli  ma‟nosini  bildirib,  Xalqaro  Valuta  Fondining  metodologiyasi 

bo„yicha tijorat banklarida muddatli va omonat qo„yilmalarida saqlanay-

otgan  naqd  bo„lmagan  pul  mablag„larini  anglatadi.  Bunday  pullar  pul 

muomalasi tarkibida ancha salmoqli va dinamik rivojlanayotgan qismini 

tashkil etadi. 

 Kvazi-pullar  to„g„ri  ma‟noda  pul  bo„lmasa-da,  shunga  qaramay, 

likvid  aktivlar,  ya‟ni  qiymatini  yo„qotmay,  osongina  pulga  aylantirsa 

bo„ladigan aktivlar hisoblanadi. 

Albatta,  eng  likvid  aktiv  pulning  o„zidir  (mutlaq  likvidlik),  biroq 

qimmatbaho  metallar,  qimmatbaho  toshlar,  san‟at  asarlari  kabilar  bu 

borada  u  bilan  bir  xil  darajada  turadi.  Binolar,  uskunalar,  mashina  va 

boshqalar  likvidligi  biroz  kamroq.  Odatda,  boyliklarning  bu  toifasi 

«muzlatilgan» aktivlar deb yuritiladi. Kvazi-pullar ham ancha likviddir. 

Chunki  muddatli  omonatlar,  obligatsiyalar  hamda  aksiyalar-ning  ayrim 

turlari rivojlangan mamlakatlarda qisqa vaqt ichida naqd pulga aylantiri-

lishi mumkin. 

Ayni  paytda  tarixdan  ma‟lumki,  davlatga  qandaydir  ehtiyojlar 

uchun  katta  pul  mablag„lari  zarur  bo„lib  qolgan  hollarda  pulning  bu 

turini  uzoq  muddatga  muzlatib  qo„yish  hollari  bo„lgan  va u  bu  tadbirni 

ixtiyoriydan majburiy tadbirga aylantirgan. 

Odatda,  siyosiy  yoki  iqtisodiy  tanglikdan  chiqayotgan  mamlakat-

ning pul siyosati ana shunday «muzlatilgan omonatlar» ni indeksatsiya 

qilish  yo„li  bilan  aholi  ishonchini  tiklashdan  hamda  shu  tariqa  iqtisodi-

yotdagi  investitsiya  faolligini  jonlantirish  uchun  mablag„larni  jalb 

etishdan boshlanadi. O„zbekistonda bu jarayon Vazirlar Mahkamasining 

«Aholi omonatlaridagi va davlat sug„urtasi bo„yicha mablag„larni indek-

satsiya  qilish  chora-tadbirlari  to„g„risida»  1996-yil  12-fevralda  chiqar-

gan  qarori  bilan  boshlandi.  Bu  qarorda  1992-1995-yillardagi  narxlar 

indeksi o„sishini hisobga olib, aholi pul mablag„larini indeksatsiya qilish 

hajmlari belgilangan. 

[46]. Pul massasi tarkibida M

1

 va M

2

 kabi jamlama tarkibiy qismlar 

yoki pul agregatlari ajratiladi.