Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта

[295].  Yuqoridagi  usullardan  tashqari  bank  amaliyotida  murakkab 

foiz  stavkasi  usuli  ham  qo„llaniladi.  Undan  uzoq  muddatli  kreditlashda 

foydalaniladi.  Bu  usulda  asosiy  summaning  ustiga  qo„shib  hisoblangan 

summa  bitimning  oxirgi  muddatigacha  kreditorga  berilmaydi,  ammo 

mijozning  qarzi  ko„payib  boraveradi.  Bugungi  amaliyotda  bu  usul 

jismoniy shaxslarning depozit schyotlari hisobida juda keng tarqalgan. 

Murakkab foiz stavkasini qo„llashda qo„shib hisoblanadigan summa 

qarz  summasiga  qo„shiladi  va  unga  foizni  qo„shib  hisoblash  davom 

etilaveradi. Buni quyidagi formula yordamida hisoblash mumkin: 

 

---

 

459 

 







n

i

P

S

1

 

o„zgarmas foiz stavkasi bilan bo„lganda; 

k

i

i

i

P

S

n

k

n

n



















)

1

(

...

2

)

1

(

)

1

(

2

1

– o„zgaruvchi foiz stavkasi bilan bo„lganda. 

 

Bu yerda:  

S – K yildan keyin bo„ladigan qarz; 

P – berilgan ssuda summasi; 

i

f

 – foiz stavkasi; 

n

k

  –  berilgan  ssudaning  davomiyligi  (yillarda),  ya‟ni  mazkur 

stavkani qo„llanilish davri. 

Quyidagi shartli misolda murakkab stavkani qo„llash tartibini ko„rib 

chiqamiz. Aytaylik, bank mijozga: 

R  =  10000  so„m  qarzni  5  yil  muddatga  10  foiz  yillik  stavka  bilan 

berdi.  

5 yildan keyingi bo„ladigan qarzni hisoblang: 

S

5

 = 10000 · (1+0,1)

5

 = 16105 so„m. 

Demak, qo„shilgan foizlar 5 yil ichida: 

S

5 

– R = (16105 – 10000) = 6105 so„mni tashkil qiladi. 

Agar  bank  oddiy  foiz  stavkalarini  qo„llaganda,  u  holda  qarzni  har 

yili undirib olardi va uning daromadi 5000 so„mga teng bo„lardi: 





m

so'

 

5000

5

10000

10

,

1

10000











к

x

i

x

P

 

Ko„rib  turibmizki,  bank  oladigan  daromadlar  o„rtasidagi  farq 

anchagina, ya‟ni: 

Bank daromadi  = 6105  – 5000  = 1105 so„m.  Shunda  bankning  sof 

daromadi 1105 so„mga ko„payadi.  

Agar  har  yili  bir  necha  marta  foiz  qo„shilib  borsa,  u  holda 

yuqoridagi murakkab foizlarni hisoblash formulasi quyidagi ko„rinishni 

oladi: 

 

S = P(1+1m)

N

 

 

Bu yerda:  

m – yilda qo„shilgan foizlar soni;  

N – foiz qo„shiladigan davrlarning umumiy soni. 

Bank  qaysi  operatsiyalar  tufayli  yoki  qaysi  usulni qo„llasa  ko„proq 

foyda  olishini  har  tomonlama  tahlil  qilishi  lozim.  Masalan,  inflatsiyani 

hisobga  olganda  bank  qancha  foyda  yoki  zarar  ko„rishi  mumkin?  Yoki 

qarzni  so„rab  olmay  qo„shilgan  foizlar  yig„ilgani  ma‟qulmi?  Yoki  har 

yili kreditlarni kredit to„lovlarini talab qilgan ma‟qulmi? 

Shunga  qarab  foizlarni  qo„shishning  turli  usullari  mavjud:  ular 

---

 

460 

ssudadan  foydalanadigan  kunlarning  o„zgarishi  va  yildagi  kunlarning 

davomiyligi  bilan  belgilanadi.  Masalan,  ssudadan  foydalanish  kunlari 

aniq  yoki  taxminan  aniqlanishi  mumkin  (bunda,  har  bir  oyda  30  kun 

bo„lgan  deb  hisoblanadi).  Yildagi  kunlar  esa  (365  yoki  366),  yoki 

taxminan 360 kun deb qabul qilinadi. 

Shundan  kelib  chiqib,  murakkab  foiz  stavkalari  tegishli  ravishda 

quyidagi usullarda hisoblanishi mumkin.