Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта

Foizsiz sof marja (F

sm

) – bank tomonidan ko„rsatilgan xizmatlar 

bo„yicha  olinadigan  haq  (B

xh

)  bilan  bank  tomonidan  to„langan 

komission to„lovlar (B

kt

) o„rtasidagi farqdir.  

 

 

---

 

452 

kt

xh

sm

B

B

F





 

 

Foizsiz sof marja miqdoridagi o„zgarishlar bank xizmatlari bo„yicha 

o„rnatiladigan haqlar hajmini o„zgartirish orqali amalga oshiriladi.  

[285].  Erkin  foiz  siyosatini  o„tkazish  uchun  kredit  muassasasi  eng 

avvalo  bank  xizmatining  ichki  qiymati  qanday  oraliqda  bo„lishi  va  bu 

koeffitsiyent  qanday  daraja  atrofida  bo„lishini  bilishi  shart.  Bu  ko„rsat-

kich  bank  tomonidan  joylashtirilgan  mablag„  va  uning  har  bir  so„mi 

sarflangan xarajatlarning har bir so„mini qanchalik darajada qoplaganini 

ifodalaydi. 

Bu ko„rsatkich minimal foizli marja (M

fm

) deb atalib, u quyidagicha 

aniqlanadi: 

 

 

100







d

t

bf

fm

А

Х

Х

М

 

 

Bu yerda: 

X

bf 

–  joriy  davrda  bank  faoliyatini  ta‟minlash  uchun  sarflangan 

xarajatlar; 

X

t

  –  bankning  boshqa  turli  xarajatlari  (aktiv  operatsiya 

xarajatlaridan tashqari); 

A

d

 – bankning ishlayotgan aktivlari.

 

 

X

bf

  –  ya‟ni  joriy  davrda  bank  faoliyatini  ta‟minlash  uchun 

sarflangan xarajatlar tarkibiga quyidagilar kiradi: 



 

ma‟muriyatni  saqlash  va  ijtimoiy-maishiy  maqsadlar  uchun 

xarajatlar; 



 

to„langan  to„lovlar,  shu  jumladan,  kassa,  hisob  operatsiya  va 

olingan kafolatlar bo„yicha xarajatlar; 



 

boshqa operatsion xarajatlar, shu jumladan, texnika qarovi uchun 

to„lovlar, axborot xizmati, blankalarni tayyorlash, ko„paytirish, jo„natish 

bo„yicha  xarajatlar,  amortizatsiya  to„lovlari,  bino  va  inshootlarni 

saqlash, pochta, telegraf xarajatlari va h.k.; 



 

boshqa  ishlab  chiqarish  xarajatlari,  shu  jumladan,  kredit 

muassasasidagi anjomlarni sotish, akt qilish, hisobdan chiqarib tashlash, 

debitorlik  qarzlarni  o„chirish,  o„g„irlangan  naqd  pulni,  moddiy 

mablag„larni, qalbaki qog„oz pullar va tangalarni hisobdan chiqarish (akt 

qilish) uchun qilingan xarajatlar, ijara to„lovlari, arbitraj ishlari bo„yicha 

sud xarajatlari, auditorlik tekshiruvlar va hisobotlarni ko„paytirish uchun 

qilingan xarajatlar. 

X

bf

  va  X

t

  xarajatlar  bank  hisobotidagi  foyda  va  zarar  bo„limi 

---

 

453 

ma‟lumotlari asosida hisoblanadi. 

[286].  Har  qanday  korxona  intilgani  kabi  bank  ham  sarflagan 

xarajatlarini  to„liq  qoplabgina  qolmay,  balki  rejada  ko„zda  tutilgan 

foydani  olishga  ham  erishishi  lozim.  Buni  quyidagicha  aniqlash 

mumkin: 

 

fm

mf

mf

M

M

JQR

 

,

T









1

0

 

 

Bu yerda: 

0,1 · JQR – majburiy zaxiralar fondini shakllantirish maqsadida jalb 

qilingan  resurslarning  o„rtacha  joriy  qiymatiga  qo„shilgan  qiymat  (jalb 

qilingan resurslar qiymatidan 10 foizi); 

M

mf

 – minimal foizli marja; 

M

fm

  –  minimal  risk  ehtimoli bilan qo„yilmalar  bo„yicha  bank aktiv 

operatsiyalari  foydaliligining  minimal  me‟yori.  Bu  ko„rsatkich  joriy 

kvartalning moliyaviy rejasi va aktiv operatsiyalar hajmini kengaytirish 

yoki kamaytirish rejasi asosida hisoblanadi.  

[287].  Bu ko„rsatkich bankning  aktiv  operatsiyalari,  xususan  kredit 

bitimlari  natijasida  oladigan  minimal  daromadini  ifodalaydi.  Uni 

hisoblashda quyidagi ma‟lumotlar asos qilib olinadi:  

 

fm

mf

yu

D

M

M

JQR

JQR

M











1

,

0

 

 

Bu yerda:  

JQR

yu

  –bank  bo„yicha  jalb  qilingan  resurslarning  joriy  o„rtacha 

qiymati.  Bu  ko„rsatkich  jalb  qilingan  ayrim  resurs  (instrument)  larning 

individual haqiqiy qiymatlarini tortilgan summasining nisbatiga teng.