Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта

[296].  Real  foiz  stavkasini  aniqlash  bevosita  inflatsiya  darajasini 

aniqlash bilan bog„liq. Tasodifiy yoki tez inflatsiya sur‟atlari sharoiti pul 

mablag„larini qarzga oluvchilar uchun qulay hisoblanib, ular keyinchalik 

qarzlarini  qadrsizlangan  pul  bilan  qoplaydilar.  Kreditorlar  esa 

narxlarning to„xtovsiz o„sishi sharoitida yutqazadilar. 

Masalan,  bank  qarz  oluvchiga  bir  yil  muddatga  1200  ming  so„mni 

120 foiz bilan murakkab foiz asosida berdi. Agar inflatsiya yil davomida 

140  foizni  tashkil  etsa,  pulning  xarid  qobiliyatini  topish  lozim  bo„lsin. 

Buning uchun quyidagi formuladan foydalanish mumkin: 

 

 





n

n

y

i

P

S







1

1

 

 

Bu yerda: 

S – inflatsiyani hisobga olib qo„shilgan summa; 

n – kredit muddati, yilda; 

i – foiz stavkasi; 

p – boshlang„ich summa; 

y – inflatsiya darajasi; 

(1 + y) – inflatsiya indeksi. 

Bizning misolimizda: 

 

                                         









m.

so'

 

ming

 

1100

4

,

1

1

2

,

1

1

 

1200









S

 

 

Demak,  1200  ming  so„m  pulning  xarid  qobiliyati  bir  yildan  so„ng 

1100 so„mga pasayadi. Pulning qadrsizlanishi qarz oluvchiga 100 ming 

so„mlik samara keltiradi. 

Agar kredit muddati bir yil bo„lib, inflatsiya sur‟atlari aniq bo„lsa, u 

holda kreditning foiz stavkasi quyidagicha aniqlanadi: 

 

i

(y)

 = i + y + i · y 

 

Qoplanishi  lozim  bo„lgan  summa  oddiy  foizni  hisoblash  usulida 

quyidagicha aniqlanadi: 

 

 

Agar  yillik  inflatsiya  sur‟atlari  aniq  bo„lib,  u  yil  davomida 





)

(

 

 

1

 

y

i

n

P

S







 

---

 

462 

mutanosib  o„zgarsa,  bir  yilgacha  muddatga  berilgan  kreditlarning  foiz 

stavkasi quyidagicha aniqlanadi: 

 

i

(y)

 = i + y + r : n · i · y   

 

Masalan,  25  mln.  so„mlik  qarz  90  kunga  berilgan  bo„lsin.  Kuti-

layotgan  inflatsiya  130  %.  Agar  kredit  operatsiyasining  daromadlilik 

darajasi 110 % ni tashkil etishi lozim bo„lib, bir yil 360 kun deb olinsa, 

qarz  berishdagi  oddiy  foiz  stavkasining  qaytarilishi  lozim  bo„lgan 

summa qanchaga teng? 

Buni, ya‟ni foiz stavkasini quyidagicha aniqlaymiz: 

 

i(y) = 1,1 + 1,3 + 90 : 360 · 1,1 · 1,3 = 2,7575 yoki 275,7 %. 

 

Inflatsiyani hisobga olgan holda qaytariladigan summa: 

 

S = 25 000 000 (1 + 90 : 360 · 2,7575) = 42 234 375 so„mni tashkil 

etadi. 

Foiz  stavkasini  belgilashda  foiz  oluvchining  talab-ehtiyojlari 

hisobga  olinishi  lozim.  Agar  inflatsiya  sur‟atlari  yiliga  700-800  foizni 

tashkil etib, tijorat banklari kredit uchun foiz stavkasini shu yoki undan 

ortiq  darajada  belgilasa,  bu  kreditni  olishga  talabgorlar  chiqmaydi. 

Shuning  uchun  ham,  kredit  uchun  foizlarni  belgilashda  mijozlarning 

imkoniyatlari va talablari hisobga olinishi lozim.