Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта

Tahliliy-kompleks 

usuli 

o„yinlar  nazariyasini  qo„llashga 

asoslanadi. U bankning nafaqat o„z harakatlarini, shuningdek, atrofidagi 

kontragentlarning  ham  amalga  oshirishi  mumkin  bo„lgan  barcha 

muqobil  harakatlarini  ko„rib  chiqishni  taqozo  etadi.  O„yinlar  nazariyasi 

unsurlaridan foydalangan holda vazifalarni hal qilish jarayoni juda ulkan 

va murakkab bo„lib, juda ko„p vaqt sarflashni talab etadi. 

[266].  Bank  bo„yicha  yo„l  qo„yilishi  mumkin  bo„lgan  risk  darajasi 

yoki ko„rsatkichi (K

r

) quyidagicha hisoblanadi: 

 

  

 

 

yoki,  

 

Е

QМ

Z

K

r







 

 

Bu yerda: 

K

r

 – bank bo„yicha yo„l qo„yilishi mumkin bo„lgan risk darajasi;  



Z  –  shu  bankning  barcha  operatsiyalar  bo„yicha  ko„rishi  mumkin 

bo„lgan zararlar yig„indisi; 

QM – bankning o„z mablag„lari; 

E – bank tashqi risklarining me‟yoriy koeffitsiyenti. 

Xalqaro  amaliyotda  tashqi  risklarni  tahlil  qilishning  ikki  bosqichli 

tizimi  mavjud.  Birinchi  bosqichda  mamlakatdagi  umumiy  iqtisodiy 

vaziyat  tahlil  qilinadi,  ikkinchi  bosqichda  mamlakatdagi  riskning 

umumiy darajasi quyidagi ko„rsatkichlar yordamida hisoblab chiqiladi: 



 

yalpi milliy mahsulotning o„sish sur‟atlari; 



 

jon boshiga to„g„ri keladigan YaIM va uning o„sish sur‟atlari;  



 

inflatsiya darajasi; 



 

ishsizlik darajasi;  



 

davlat budjetining taqchilligi;  



 

investitsiyalarning samaradorligi;  



 

iqtisodiyotning raqobatbardoshligi; 

K

r

= 

Ko„rilgan maksimal zararlar 

o„z mablag„lar 

 

---

 

416 



 

savdo va to„lov balanslari; 



 

siyosiy xatar darajasi va boshqalar. 

Mamlakatdagi  risklarni  tahlil  qilganda  jahondagi  ko„pgina  etakchi 

mamlakatlarning  statistika  xizmatlari  tomonidan  maxsus  e‟lon  qilgan 

ayrim  ko„rsatkichlar  bo„yicha  ekspert  baholari  va  reytinglaridan  ham 

foydalaniladi. 

[267].  Bankning  kredit  faoliyati  uni  boshqa  bank  bo„lmagan 

tashkilotlardan 

farqlovchi 

asosiy 

mezonlardan 

biridir. 

Jahon 

amaliyotidan  ma‟lumki,  bank  foydasining  asosiy  qismi  kredit  bilan 

bog„liq.  Shu  sababli  yirik  kreditlarning  qaytarilmasligi  bankning 

sinishiga sabab bo„lishi mumkin.  

Banklar  faoliyatini  to„g„ri  tashkil  qilish,  ehtimol  qilinadigan 

risklarni  minimallashtirish  masalalaridan  biri  kredit  risklari,  ularning 

darajalarini aniqlash va tahlil qilishdan iborat. 

Yuqorida  ta‟kidlab  o„tilganidek,  kredit  riski  deganda  qarz  oluvchi 

tomonidan  kredit  shartnomasi  shartlarining  bajarilmasligi,  ya‟ni  kredit 

summasining  (qisman  yoki  to„liq)  va  u  bo„yicha  foizlarning 

shartnomada  ko„rsatilgan  muddatlarda  to„lanmasligi  tushuniladi.  Kredit 

riskini aniqlashda quyidagi formulalardan juda keng foydalaniladi: 

 

bm

kh

bla

r

L

Ya

H

K





1

 

 

bm

kh

chk

r

L

S

H

K





2

 

 

Bu yerda: 

Kr

1 

va Kr

2 

– kredit riski darajalari; 

H

bla 

– harakatda bo„lmagan aktivlar; 

Ya

kh 

– yalpi kredit hajmi; 

S

kh 

– sof kredit hajmi; 

L

bm 

– lizing bo„yicha majburiyatlar; 

H

chk 

– hisobdan chiqarilgan kreditlar.