Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта

62-jadval. 

Erta diagnostika va riskni baholash tizimlari

1)

 

 

Mamlakat 

Nazorat  

organi  

Tizim 

Tizim joriy 

qilingan yil 

Tizim toifasi 

Fransiya 

Bank  

komissiyasi 

ORAP 

1997 

Masofadan 

monitoring (MM) 

Germaniya 

Federal 

nazorat organi 

BAKIS 

1997 

Moliya 

koeffitsiyentlari va 

guruhlab tahlil 

qilish tizimi 

Italiya 

Italiya banki 

PATROL 

1933 

MM, baholashning 

reyting tizimi 

Niderlandiya 

Niderlandiya 

banki 

RAST 

1999 

Riskni baholashning 

yalpi tizimi 

 

Angliya  

Moliya 

xizmatlarini 

boshqarish 

RATE 

1998 

Riskni baholashning 

yalpi tizimi 

AQSh 

Barcha 

nazorat  

organlari 

CAMELS 

 1978 

Tekshiruv natijalari 

bo„yicha joyida 

reyting berish. 

 



 

texnik ta‟minot darajasi; 



 

pul va inson omili. 

  Xalqaro  hisob-kitoblar  bankida  o„tkazilgan  tadqiqotga  ko„ra 

diagnostika  tizimini  shakliy  belgilariga  qarab  to„rtta  keng  toifalarga 

ajratish mumkin: 



 

banklarni baholashning reyting tizimi; 



 

moliyaviy koeffitsiyentlar va guruhlab tahlil qilish tizimlari; 



 

bank riskini baholashning yalpi tizimlari; 



 

statistik modellar. 

Qator  tizimlardan  foydalanish,  hech  bo„lmasa,  ulardan  bittasining 

muammoli  bankni  aniqlab  berishi  ehtimolini  oshiradi.  Tizimlar  sifatini 

baholashda  asosan  kompyuter  yordamida  amalga  oshiradilar.  Ularning 

ayrimlarida ekspert xulosalar asosiy o„rin tutsa, boshqalarida kompyuter 

dasturlarining hisob-kitoblari ustunlik qiladi. 

[302].  Reyting  asosan,  bankning  yillik  faoliyati  natijalari  asosida 

beriladi.  Banklarni  baholash  (audit)ning  bugungi  kunda  xalqaro 

amaliyotda o„rin olgan usullaridan biri «CAMEL» reyting tizimidir.  

1978 yilda AQSh banklaridan biri bo„lgan «Sheshunoff Bank» ning 

                     

1)

 Qarang: BPK, 2001, 12-son, 14-bet 

---

 

473 

ekspertlari bank faoliyatini quyidagi 7 guruh omillar asosida tahlil qilish 

va baholash uslubini ishlab chiqdilar: 



 

bankning o„sishi (rivojlanishi); 



 

bankning  kategoriyasi  (bank  faoliyatining  ma‟lum  guruhga 

kirishi); 



 

risk darajasi yuqori bo„lgan sohalarga investitsiyalar; 



 

bankning ishonchliligi (uning «kapital» mavqeyi); 



 

muammoli kreditlar summasi va tendensiyalari; 



 

daromad  manbalari,  boshqa  banklarga  nisbatan  umumiy 

foydalilik; 



 

yirik «beqaror» majburiyatlar bo„yicha bankning darajasi. 

Bank  mutaxassislari  ushbu  omillarning  barchasini  muhim  deb 

bilgan  holda,  ulardan  oxirgi  5  tasi  (4,  7-chilari)  ga  alohida  e‟tibor 

beradilar va ularning bosh harflari birlashtirilib «CAMEL» - omillar deb 

yuritila boshlandi. 

Shunday  qilib,  banklar  faoliyatini  baholashning  «CAMEL»  reyting 

tizimiga  asos  solindi.  Ushbu  baholash  uslubiga  ko„ra  omillar 

quyidagicha tavsiflanadi ( 63-jadval). 

Ushbu  besh  tarkibiy  qism  aniqlangach,  bankning  yakuniy  umumiy 

reytingini belgilash imkoni tug„iladi. 

«CAMEL»  reyting  tizimining  asosiy  jihatlari  quyidagilarda 

ko„rinadi: 



 

«CAMEL»  tizimi,  ko„proq  masofaviy  nazoratga  asoslangan 

yevropacha  usuldan  farqli  o„laroq,  joyida  tekshirishga  asoslangan 

bo„lganligi sababli, banklarni tashqi audit qilishda juda ham qo„l keladi. 



 

Mazkur  tizim  AQSh  tijorat  banklari  faoliyatini  nazorat  qilishda 

qo„llaniladigan  andozalashtirilgan  reyting  tizimi  bo„lib,  aniq  va 

mukammal bo„lganligi sababli, foydalanish uchun qulaydir. 

Ushbu  tizim  orqali  tijorat  banklari  moliyaviy  mustahkamligining 

asosiy komponentlari: 

–  kapitalning yetarliligi (S); 

–  aktivlar sifati (A); 

–  bank menejmenti (M); 

–  daromadlilik (E); 

–  likvidlik  (L)  tahlil  etilishi  natijasida  bankning  moliyaviy 

mustahkamligini  har  tomonlama  to„laqonli  tahlil  qilish  va  baholash 

mumkin. 

 

---

 

474