|
.ARJ formati
Bu format xam 1996 yillardan sung paydo bo`lgan bulib, ommaviy format
hisoblanadi. Ma’lumotlarni siktshtirish va uz xoliga keltirish bitta programma
ARJ.EXE yordamida amalga oshiriladi. U ma’lumotlarni sikishtirish darajasi
buyicha .ZIP formatidan ancha ustun turadi. Shuning uchun xam agarda faylllarni
kichikrok kilib arxivlashtirish zarur bulsa ushbu formatdan foydalangan ma’kul
buladi.
.RAR formati
Ushbu format xam xalkaro mikyosda kuplab foydalanuvchilar tomonidan
ishlatiladi. Windows operatsion tizimida WinRAR arxivatori yukorida keltirilgan
barcha formatlarda ishlay oladi va u foydalanuvchilarining ma’lumotlarni
sikishtirish va tiklash buyicha kupchilik talablarini kondiradi deyish mumkin.
2. Kompyuter viruslari xaqida tushuncha.
Siz juda ko`plab marta «kompyuter virusi» iborasini eshitgansiz. Lekin kompyuter
virusining nima ekanligini, uning qanday oqibatlarga olib kelishi mumkinligini,
qanday qilib uni aniqlash mumkinligini, unga qarshi qanday usullar bilan kurashish
mumkinligini bilasizmi? Masalan, Siz Internet bilan ishlab o`tirganingizda, sizning
adresingizga bir ma’lumot keldi va uni ochganingizda kompyuteringizdagi bir
qancha qimmatli ma’lumotlar yo`qolib ketdi. Bu nima sabablar orqali yuz berishi
mumkin deb o`ylaysiz? O’zingiz yoki do`stlaringiz tajribasini umumlashtirgan
xolda bu muammo xaqida biroz fikrlab ko`ring.
Haqiqatan ham, agarda dasturingizga, informatsion sistemangizga yoki ming azob
bilan yaratgan muhim bir faylingizga kompyuter virusi qandaydir yo`llar bilan
kirib qolsa, juda noqulay ahvolga tushib qolishingiz mumkin. Buning oldi
pyuter viruslaridan samarali ximoyalanish uchun ularning o`zi nima
ekanligini, ularning qanday turlari mavjudligini, ular qanday oqibatlarga olib
89
kelishi mumkinligini va ularga qarshi kurashish uchun nima qilish lozimligini
puxta bilib olish zarur bo`ladi. Hozirgi paytda virus va antiviruslarning turlari shu
qadar k
qaratilg
o`p, hamda ularni xosil qilishda shunchalik ko`p programmistlar bandki,
agar masalaning mohiyatini tushunmasangiz, bu g`oyalar to`fonida g`arq bo`lib
ketishingiz ham mumkin. Bunda "Ahmoqqa qarshi osongina kurashish mumkin,
lekin topqir ahmoqqa qarshi kurashish juda ham qiyin", - degan iboraning
to`g`riligi yana bir karra isbot bo`ladi, desak xech ham yanglishmagan bo`lar edik.
Kompyuter virusi iborasi 1984 yilda paydo bo`lib, u ommaviy axborot
vositalari, seminarlar va konferentsiyalarda har tomonlama yoritilib borilayapti. Ilk
kompyuter virusi Amerikalik Fred Koen tomonidan yozilgan programma bo`lib,
uning asosiy vazifasi programmalarni noqonuniy ko`chirib olishga qarshi
an edi. Ya’ni, biror-bir programma noqonuniy ko`chirib olib ketilsa, ushbu
yaratilgan programmacha ham unga qo`shilib ko`chiriladi va o`sha ishlatilgan
kompyuterdagi qimmatli axborotlarni diskdan o`chirishi, fayllarni yo`qotishi va
shunga o`xshash noma’qul ishlarni amalga oshirishi mumkin. Koenning bu ishi
kompyuterlar xavfsizligini ta’minlash bo`yicha anjumanda e’lon qilingandan
so`ng, "XX asr kompyuter vabosi", ya’ni kompyuter viruslari ko`payib, G`arbiy
Yevropa va AQSH bo`ylab tarqaldi. Obrazli qilib aytganda, «Jaxon bo`ylab bir
sharpa kezib yuribdi – u xam bo`lsa kompyuter virusi sharpasidir» . Ular juda
ko`plab firmalar, davlat tashkilotlari, ilmiy laboratoriyalar kompyuter tizimlarini
ishdan chiqardi yoki ularga jiddiy zarar yetkazdi. Hozirgi paytga qadar
kompyuterlarni viruslar xujumidan asrash dolzarb vazifalardan biri bo`lib
qolmoqda. Bizga ma’lum bo`lgan kompyuter viruslari asosan bir xil tuzilishga ega.
Ular to`rt qismdan iborat bo`lib, uning birinchi qismi virusning kompyuter
xotirasiga kirishini ta’minlaydi, ikkinchi qismi virusni qattiq yoki egiluvchan
diskka nushalashga xizmat qiladi. Bunda virus fayllarga qo`shilib olishi yoki
diskning ishga tushirish sektoriga joylashib olishi mumkin. Uchinchi qismda virus
o`z faoliyatini qanday sharoitlarda boshlashi zarurligi ko`rsatilsa, to`rtinchi qismda
uning algoritmi bayon etiladi.
Agar kompyuter virusi kompyuteringizga tushib kolsa, u uzini kuyidagicha
namoyon kiladi:
• Ba’zi bir programmalar ishlamaydi yoki yomon ishlay boshlaydi
• Ekranga boshkacha xabarlar yoki simvollar chika boshlaydi
• Kompyuterning ishlash tezligi ancha sekinlashadi
• Ba’zi bir fayllar buziladi, uzgaradi yoki kattalashadi
• Operativ xotiraning bush joyi kiskaradi
• Programmalarni yuklash sekinlashadi.
Kompyuter virusining o`z faoliyatini qanday bajarishini Lehigh virusi
misolida ko`rib chiqamiz. Ushbu virus ko`payish nuqtai-nazarida juda qulay
bo`lgan joyda, ya’ni operatsion sistemaning command.com faylida yashirinadi. Bu
fayl operatsion sistemaning barcha asosiy buyruqlari - DIR, DEL, COPY va
boshqalar ishlatilganida ta’sir qilishi mumkin. Demak, ushbu xolda virusning
tarqalishiga juda ham qulay imkoniyat mavjuddir. Bundan tashqari virus bilan
bog`liq kodlar sistemasini saqlash uchun faylning stek deb atalmish bo`lagi
90
(ma’lumotlar ketma-ketligini vaqtincha saqlash uchun mo`ljallangan qism)
tanlangan bo`lib, buning natijasida zararlangan COMMAND.COM fayli
zararlanmagan fayldan o`lchami bilangina farq qiladi. Har bir diskli operatsion
sistema (DOS) buyrug`i kiritilganida, virus zararlanmagan fayl borligini tekshiradi
va bunday fayl mavjud bo`lsa, uni berilgan programma vositasida zararlaydi.
Zararlangan fayllar soni to`rttaga yetganda, virus o`z faoliyatini boshlaydi, ya’ni
qattiq diskdagi barcha ma’lumotlarni o`chirib tashlaydi.
Hozirgi paytda viruslarni ularning faoliyatiga qarab to`rt asosiy turga
bo`lish mumkin: "qopqon", "mantiqiy bombalar", "chuvalchanglar" va "troyan
otlari".
Do'stlaringiz bilan baham: |
