Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта

 
 Elektron raqamli imzo 
      Elektron raqamli imzo – bu berilgan hujjatning rekviziti hisoblanadi va uning 
asosiy vazifasi berilgan elektron hujjatni kaalbakisidan ximoya qilishdir. ERI 
an’anaviy imzodan farkli ravishda jismoniy emas mantikiy tabiatga ega. Ya’ni  
ERI bu simvollar yoki kodlarning ketma-ketligi bo`lib, hujjatni egasini ERI egasi 
bilan bevosita boglaydi. 
       Elektron  hujjatlarni  tarmoq  orqali almashishda ularni ishlash va saqlash 
harajatlari kamayadi, qidirish tezlashadi. Ammo, elektron hujjat muallifini va 
hujjatning o’zini autentifikatsiyalash, ya’ni muallifning haqiqiyligini va olingan 
elektron hujjatda o’zgarishlarning yo’qligini aniqlash muammosi paydo bo`ladi. 
Elektron hujjatlarni autentifikatsiyalashdan maqsad ularni mumkin bo’lgan 
jinoyatkorona harakatlardan himoyalashdir. Bunday harakatlarga quyidagilar 
kiradi: 
       -  faol ushlab qolish - tarmoqka ulangan bo`zg’unchi hujjatlarni (fayllarni) 
ushlab koladi va o’zgartiradi. 
 
351

---

-  maskarad - abonent S hujjatlarni abonent V ga abonent A nomidan yuboradi; 
-  renegatlik - abonent A abonent V ga xabar yuborgan bo’lsada, 
yubormaganman deydi; 
- almashtirshi  - abonent V hujjatni o’zgartiradi, yoki yangisini shakllantiradi 
va uni abonent A dan olganman deydi; 
- takrorlash - abonent A abonent V ga yuborgan hujjatni abonent S 
takrorlaydi. 
Jinoyatkorona harakatlarning bu turlari o’z faoliyatida kompyuter axborot 
texnologiyalaridan foydalanuvchi bank va tijorat to`zilmalariga, davlat korxona va 
tashkilotlariga xususiy shaxslarga ancha-muncha zarar etkazishi mumkin. 
Elektron raqamli imzo metodologiyasi xabar yaxlitligini va xabar muallifining 
haqiqiyligini tekshirish muammosini samarali hal etishga imkon beradi. 
Elektron raqamli imzo telekommunikatsiya kanallari orqali uzatiluvchi 
matnlarni autentifikatsiyalash uchun ishlatiladi. Raqamli imzo ishlashi bo`yicha 
oddiy kulsema imzoga o`xshash bo`lib, quyidagi afzalliklarga ega: 
- imzo cheqilgan matn imzo qo’ygan shaxsga tegishli ekanligini tasdiqlaydi; 
- bu shaxsga imzo cheqilgan matnga bog’liq majburiyatlaridan tonish 
imkoniyatini bermaydi; 
-imzo cheqilgan matn yaxlitligini kafolatlaydi. 
Elektron raqamli imzo - imzo chekiluvchi matn bilan birga uzatiluvchi 
qo’shimcha raqamli xabarning nisbatan katta bo’lmagan sonidir. 
Elektron raqamli imzo asimmetrik shifrlarning qaytaruvchanligiga hamda xabar 
tarkibi, imzoning o’zi va kalitlar juftining o’zaro bog’liqligiga asoslanadi. Bu 
elementlarning xatto birining o’zgarishi raqamli imzoning xakikiyligini 
tasdiqlashga imkon bermaydi. Elektron raqamli imzo shifrlashning asimmetrik 
algoritmlari va xesh-funktsiyalari yordamida amalga oshiriladi. 
Elektron raqamli imzo tizimining qo’llanishida bir-biriga imzo cheqilgan 
elektron hujjatlarni jo’natuvchi abonent tarmog’ining mavjudligi faraz qilinadi. 
Har bir abonent uchun juft - maxfiy va ochiq kalit generatsiyalanadi. Maxfiy kalit 
abonentda sir saqlanadi va undan abonent elektron raqamli imzoni shakllantirishda 
foydalanadi. 
Ochiq kalit boshqa barcha foydalanuvchilarga ma’lum bo`lib, undan imzo 
cheqilgan elektron hujjatni qabul qiluvchi elektron raqamli imzoni tekshirishda 
foydalanadi. 
Elektron raqamli imzo tizimi ikkita asosiy muolajani amalga oshiradi: 
- raqamli imzoni shakllantirish muolajasi; 
- raqamli imzoni tekshirish muolajasi. 
 
352

---

 
353
Imzoni shakllantirish muolajasida xabar junatuvchisining maxfiy kaliti 
ishlatilsa, imzoni tekshirish muolajasida jo’natuvchining ochiq kalitidan 
foydalaniladi.