Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта

«Elektron biznes», «elektron savdo» tushunchalari ta’rifining tasnifi* 
T/
r 
Tushunchaning taklif 
etilayotgan ta’rifi 
Muallif 
Manba 
1  Elektron biznes – bu
su’ektlar o’rtasidagi
munosabat  elektron tarzda
(Internet texnologiyalarni
qo’llagan holda) amalga
oshadigan biznes
jarayonning ixtiyoriy
shaklidir 
A. Summer, Gr. 
Dunkan 
Summer A, Dunkan Gr. E-
COMMERCE. Elektronnaya 
kommertsiya. Marketing: 
Pyataya volna. M., 1997 
2  Elektron savdo –  biznes
tranzaktsiyasining butun
sikli yoki uning bir qismi
elektron tarzda amalga
oshadigan tovar yoki
xizmatlarni harid qilish-
sotish  jarayonidir.  
A Summer, 
Gr.Dunkan 
Summer A, Dunkan Gr. E-
COMMERCE. Elektronnaya 
kommertsiya. Marketing: 
Pyataya volna. M., 1999 
3  Elektron biznes deb
ishbilarmon tashkilot bir-
biri bilan tarmoq orqali
bog’langan kompyuterlar
vositasida amalga
oshiradigan har qanday
jarayongan aytiladi 
L.Novomlinskiy  http://www.int.kiev.ua/citforum
/im99/ 
im99a/32_novomlinsky.shtml 
4  Elektron biznes - bu 
sub’ektlar o’rtasidagi 
munosabat elektron 
shaklda amalda oshadigan 
biznes jarayonning istalgan 
shaklidir. 
L.Novomlinskiy  Doklad na RIF 1998 g. na 
sektsii «Elektronnaya 
kommertsiya v Internete» 
 
 
337

---

Yuqorida keltirilgan “elektron biznes” hamda “Internet-biznes” 
tushunchalarining ta’rifi elektron biznesni zamonaviy tizimining barcha 
elementlarini to’liq aks ettirmaydi. Ularda mazkur tizimni amal qilishning 
maqsadli  yo’nalishi mavjud emas, shuningdek biznesni amalga oshirishdagi 
printsipial o’zgarishlar aks ettirilmagan. “Internet-biznes” tushunchasi  faoliyat 
turlarini faqatgina savdo va reklama bilan cheklab qoladi. Bir vaqtning o’zida 
tadbirkorlik faoliyatidagi operatsiyalarining katta hajmi  mazkur tushunchaga 
kiritilmagan (mahsulotni taqsimlash haqidagi bitim, savdo vakolati, faktoring, 
lizing, loyihalashtirish, konsalting, investitsiya bitimlari, foydalanish va 
kontsessiya haqidagi kelishuv, birgalikdagi faoliyat va boshqalar). “Elektron 
biznes” tushunchasiga eng ma’qul ta’rifni N.Solovyanenko bergan. 
Elektron biznes – bu  biznesni an’anaviy turlariga nisbatan yuqori iqtisodiy 
samaradorlikni ta’minlash maqsadida eng ilg’or axborot texnologiyalari va 
kommunikatsiya muhitidan foydalanishdir. 
Ushbu ta’rifga ko’ra, elektron biznes – bu faqatgina elektron savdo emas. 
Elektron biznes – bu Internet tarmog’ida yangi axborot va kommunikatsiya 
texnologiyalarini qo’llashga asoslangan savdogina emas. Uning tarkibiga turli 
biznes – operatsiyalarining katta miqdori kiradi. Elektron biznes yordamida firma 
asosiy maqsadida ifodalangan iqtisodiy va moliyaviy maqsadlarga erishish 
ta’minlanadi. 
“Elektron biznes” atamasi har xil texnologiyalarni o’z ichiga oladi, ular: EDI 
(Electronic Data Interchange – ma’lumotlarni elektron almashinuvi), elektron 
pochtasi, Internet, intranet (kompaniya ichida ma’lumot almashish), ekstranet 
(tashqi dunyo bilan ma’lumot almashish). 
Elektron savdo elektron biznesni alohida turi hisoblanadi. Bu savdoga ko’ra, 
tovar yoki xizmatlarni etkazib beruvchi ularni ma’lum to’lov evaziga taqdim etadi. 
“Elektron savdo chegaralari” kitobi mualliflari quyidagi umumiy ta’rifni 
tavsiya etadilar: “Elektron biznes – biznesning zamonaviy uslubiyati bo’lib, u 
tashkilotlar, ulgurji savdogarlar hamda iste’molchilarga tovarlar va xizmatlar 
sifatini oshirgan holda sarf-harajatlarni qisqartirish hamda etkazib berish tezligini 
oshirishga yordam beradi”. “Ko’rinib turganidek, mualliflar elektron biznes va 
umuman biznes o’rtasida hech qanday farqni e’tirof etmayaptilar. Bundan tashqari, 
“elektron savdo” tushunchasining ushbu ta’rifi an’anaviy savdo uchun xos bo’lgan 
tushunchadan hech qanday farq qilmaydi. 
Ikkalasida ham sarf-harajatlarni qisqartirish, tovarlar va xizmatlar sifatini 
oshirish, shuningdek buyurtmalarni bajarish tezligini oshirish kerak. 
Elektron biznes – bu elektron usulda amalga oshiriladigan ishbilarmonlik 
operatsiyalarining har qanday shakllarini o’z ichiga oladigan umumiy 
kontseptsiyadir.  
Elektron biznes tizimi tarkibiga quyidagilar kiradi: 
• harid uchun elektron to’lov  (pullarni elektron o’tkazmasi, kredit 
kartochkalari, elektron pullar, elektron  cheklardan foydalangan holda); 
• haridorga mahsulotni etkazib berish, jumladan jismoniy shaxslarga  
tovarlar etkazib berishni boshqaruvi hamda uni nazorati, shuningdek elektron 
usulda tarqatilishi mumkin bo’lgan tovarlarni bevosita  etkazib berish; 
 
338

---

• mustaqil amal  qiladigan  firmalar  uchun  qulay   bo’lmagan  mahsulot  va 
xizmatlarni taqdim etish  imkoniyatini olish uchun  mustaqil   kompaniyalar  
guruhidan  iborat virtual  korxonani  tashkil  qilish; 
• ishlab chiqaruvchi – firma  va uning savdo hamkorlari bilan  birgalikda 
amalga oshiriladigan  mustaqil  biznes-jarayonlar  realizatsiyasi.  
Biznes-jarayon – bu ma’lum  bir tashkiliy to`zilma  doirasida 
kompaniyaning aniq  biznes  (tadbirkorlik) maqsadi  amalga  oshirishga yordam  
beradigan  o’zaro  bog’langan  operatsiyalar  yig’indisidir. Bunda  to`zilmaviy 
bo’linmalar  funktsiyalari hamda  ularning o’zaro  aloqalari oldindan  aniq  
belgilangan va qat’iy tasdiqlangan. 
Elektron biznes  amalga  oshirilishi mumkin  bo’lgan  faoliyat sohalari ham 
turlicha. 
Elektron biznes  amalga  oshirilishi mumkin bo’lgan  faoliyatning asosiy