Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта

Bank elektron tizimiga qo’yiladigan talablar. 
 
Komp’yuter tizimiga talablarni ifodalashdan avval tizimdan kim foydalanishi, 
bundan kim foyda olishi, tizimda qanday axborot ishlanishini  aniqlab olish zarur. 
Agar komp’yuter tizimi kutubxona kitobxonlariga xizmat ko’rsatishni 
ankda axborotlashtirish to’g’ri olib borilayotganligini baholashga imkon 
beruvchi tamoyillar ma
uvofiqlik tamoyili.Bu tamoyilga rioya etish axborotlashtirishni shunday 
tarzda bajaralishini ta’min
ga imkon beradi, ya’ni butun tizim bir asosga qurilishi zarur. 
Moslik va orto
iyalargina o`nga kiritilishini talab qiladi.Kiritilgan funktsiyalar mustaqil 
bo’lishi lozim. 
ejamkorlik va to’liqlik tamoyil tizimda funktsiyalar ikkilantirilishi 
lekin texnologik va iqtisodiy cheklanishlarni hisobga olgan holda kiritilgan 
funktsiyalar foydalanuvchining istak va extiyolariga to’liq javob berishi lozimligini 
nglatadi. 
a
ik tamoyili. Dasturiy majmualar 
 tajribasi shuni ko’rsatadiki, tizimlarni yaratishda qator 
e
k ishuvlarga erishish  lozim.Bunday kelishuvlar ishlab c
arilayotgan tizimlarni  ochiq oshkora deb atash qabul qilingan. Oshkora
nizat
mlar standartiga rioya qilish tizimlar eksplulatatsiyasi va moder
ajatlarni qisqartirishga, ishlanmalar sifatini oshirishga imkon beradi.Bu 
ishuvlar quyidagilarni nazarda tutadi: 
 
Standartlarga, jumladan: halqaro, 
moslik; 
•  Boshqa tizimlar bilan hamkorlik; 
•  O’tuvchanlik (minimal harajat bilan ishchidasturiy mahsulotni bos
texnik platformaga, boshqa operatsion muhitga o’tkazish imk
•  Masshtablilik (yanada quvvatli texnik vosi
tizimni mahsuldorligini oshirish imkoniyati; 
Texnik qarorlar tanlashda bu qoidalarga quyidagilar mutanosib bo’lishi lozim: 
 
Foydalanuvc
•  Foydalanuvchinin
•  Ishlanmaning amaliy vositlari; 
 
Operatsiyalar (tranzantsiyalar) baj
•  Tarmoqda ishlash; 
zi
zlab yaratish darkor. 
 
311

---

av
i 
tizimga qaraganda boshqaroq ta
k elektron  
taxlil qilamiz. Tizim foy
i bo’lib, ular hisoblash 
texnikasi va informatika bo’yicha ma
sbiy ta’limga ega emas. Ular uchun 
komp’yuter asosiy  ishi uchun qo’shi
rdamchi instrument. Shuning uchun 
aso
kt harakatlardan himoyalanganlik (nokorrekt 
harakat deganda m
 nuqtai nazaridan xato hisoblangan apparatura va 
tiz
harakatlanish, masalan, boshqa tugmani bosish 
tus
ydalanuvchi bilan do’stona 
interfeysga ega bo’lishi, ya’ni foydalanuvchilar uchun maksimal tushunarli va 
qu
a saqlanuvchi va qayta ishlanuvchi axborot 
’zida real pullarni aks ettiradi. Bank tizimlaridagi axborot katta sondagi odamlar 
otlar - bank mijozlari manfaatlariga aloqadordir. Qoida bo’yicha u 
konfident
ta’
ma
chi
tiz
n maksimal himoyalangan bo’lishi 
lozim. 
Kom ’yuter tizimi arxitekturas
sobga olgan holda 
o`n
zimda foydalanuvchining tasodifiy 
ashtiradigantarzda tanlanishi lozim. 
lgan 
 axborot 
 beradi. 
4   Informatsion etarlilik – axborotlar almashuvi hajmi, chastotasi, tezligi 
ning texnik imkoniyatlari (jumladan 
ka yo’l qo’yish mumkin. 
B
tomatlashtirish uchun tashkil etilsa, aviachiptalar sotishni avtomatlashtiruvch
lablar qo’yiladi. Shu nuqtai nazardan ban
dalanuvchilari bank xodimlar
hsus ka
mcha yo
siy talablardan biri – nokorre
utaxassislar
im dasturiy ta’minotidagi 
huniladi). Lekin ayni vaqtda bunday tizimlar fo
lay bo’lishi lozim. Bank tizimlarid
o
va tashkil
sial va bank o’z mijozlari oldida talab qilingan darajadagi mahfiylikni 
minlash uchun javobgarlikka ega bo’ladi. Tabiiyki, mijoz bank uning 
nfaatlari haqida qayg’urishi shartligini ko`tishga haqli, aks holda bundan kelib 
qadigan oqibatlar tufayli bank o’z nufo`zini yo’qotadi. Shuning uchun bank 
im turli to’xtalish va qasddan harakatlarda
p
iga ta’sir etuvchi omillarni hi
ga asosiy talablarni ifodalash mumkin: 
1.  Bank elektron tizimi arxitekturasi ti
yoki ongli noto’g’ri harakatida shtatlanish tartibi bo`zilishi ehtimolini 
minimalll
2.  Hududiy taqsimlanganlik-tizimda ishlash uning makonda tarqa
elementlari informatsion birlashtirilishini talab qiladi. 
3.  Axborot aloqasi – tizim elementlari o’rtasidagi ayirboshlash
oqimlariga mos ravishda amalga oshirilishi lozim. Bu talabga rioya 
etilishi tizimga axborotning bir marta kiritilishiga imkon
.
real yo`z berayotgan jarayonlar intevsivligiga mos bo’lishi lozim. 
5.  Tashqi sharoitga moslashuvchanlik, o’zgaruvchanlik. 
6.  Hayotchanlik – bu talab tizim
maxsuldorlik), ishonchlilik va ta’mirga yaraqlilikni o’z ichiga oladi. 
Eslatma. Ishonchlilik-ikkita inkor o’rtasidagi o’rtacha vaqt, odatda soatda 
o’lchanadi. Ta’mirga yaraqlilik – tizim tiklanishining o’rtacha vaqti. 
Bank elektron tizimlari muammosi muhim ahamiyatga ega. Axborotlar 
noto’liqligi yoki ishonchsizligi, o’z vaqtidan kechiqishi yoki qayta ishlashdagi 
xatoliklar nafaqat bevosita moliyaviy yo’qotishlarga olib keladi. Tizim strukturasi 
shunday tanlanishi kerakki, elementlardan biri ishlamay qolganda, tizim ish 
qobiliyatini saqlab qolishi lozim. Faqat past mahsuldorlik
ank elektron tizim ishonchliligini oshirish bo’yicha tavsiyalar mavjud. 
- 
maksimal ishonchli elementlarni saralash (ishlash sifatini kafolatlovchi 
mashhur firmalardangina  texnika va dasturiy ta’minot sotib olish zarur). 
 
312

---

- 
Tizimlarni ekspluatatsiyaga kiritgo`nga qadar tizim elementlari  uchun 
chegaraviy rejimda to’liq va sifat jihatidan testdan o’tkazish  zarur. Shu bilan 
kritik elementlar ariqlanadi (kritik  deb ishda to’xtab qolishi bilan bircha 
tizimga ta’sir qiluvchi tizim elementlariga aytiladi).Bu bosqichda natur 
e
- 
K
ssiq” va “sovuq”qa bo’linadi. Birinchi holatda 
e
bo’ladi, ikkinchida – 
mayyon vaqtda.Tizim hayotchanligining ortishi doimo harajatlarning 
p
lan bog’liq. Biroq ularni tizim ishdan chiqishi tufayli 
e
.