Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта

2.  Matn muharrirlarida ishlash va matnlarg
o`z
 
Matn muharrirlarida qanday ishlarni amalga oshirish mumkin, qanday qilib tayyor 
xatolarga yo`l qo`yilsa, matn muharriri
Grammatik, orfografik va stilistik xatol
tuzatilishi mumkin
be dimi? Rasm chizish, matnga qo`shimcha elementlar qo`shish va jadval hamda 
lar qo`yish matn muharriri orqali amalga oshirila olinadimi? 
bu muammo va savollar xaqida yaxshilab fikrlang va topganlaringizni 
hqalar bilan bo`lishing. So`ngra materialning qolgan qismiga o`tishingiz 
kin. 
Hozirgi paytda keng tarqalgan matn muhar
ish atishni ko`rib chiqamiz. WINWORD muharririni ishga tushirish tartibi va 
g asosiy elementlari bilan tanishib chiqamiz. Buning uchun WINDOWSni 
a tushirish uchun win deb yozib va ENTER tugmasini bosamiz. Program 
Bo hqacha usul bilan Microsoft Office gruppasida sichqonchani 2 marta bosib 
ani ochish mum
sic qoncha bilan 2 marta bosib Win Word 6.0 ni ishga tushirish mumkin. 
Ochilgan oynada, ya’ni Tip of the Day (Kun tartibi)da OK tugmasini bosish 
n Word  muharriri bilan ishlash mumkin. 
WinWordning asosiy elementlari bilan tanishib chiqamiz. 
programma nomini saqlovchi sarlavha qatori  
menyu qatori 
menyudagi buyruqlar 
piktografik buyruqlar 
 
99

---

ƒ 
ƒ 
ishlashi haqida yozilgan ma’lumotni 
yruqlar nomlarini ishlatib muloqot oynasini 
ar bilan bog`liq bo`lgan 
y
o
fik menyudagi yordam piktogrammasiga kursorni 
g
sichqoncha tugmasini bosish
m
belg
mum
n yordam piktogrammasida 
h
atijada muloqot oynasi Search(qidirish) 
xatdan tanlangan ruxsat kalitini yozish kerak. Show 
bosilgandan so`ng oynada ko`rsatilgan terminlar 
a
ta l
i 
s
ƒ
ƒ
ƒ 
asidagi predmet ko`rsatkichiga 
kiris
•  Con
moyish); 
ogrammasi haqida) punktlarini o`rganish 
itini o`rganish tartibi 
y
• 
gorizontal va vertikal chiziqlar  
xujjatning hozirgi xolati va muharrirning 
saqlovchi eng pastki qator  
ƒ  tekstni kiritish va uni qayta ishlash muxiti  
ƒ  ko`p nuqta bilan tugallangan bu
ochish va u bilan ishlashni o`rganish. 
Kursorni har-xil piktogrammalarga qo`yib, ul
bu ruqlar nomlarini o`qish ham mumkin. 
Noma’lum bo`lgan buyruq yoki optsiya haqida yordam so`rash muhitini 
`rganish tartibi bilan tanishamiz. 
Buning uchun piktogra
to` `irlash kerak. Kursorni ob’ektga to`g`irlab, u haqida ma’lumot olish uchun 
. Menyuni ochib, so`roq belgisi bilan kursorni buyruq 
no i ustiga keltirib, menyu buyruqlari haqida ma’lumot olish mumkin. So`roq 
isi bilan belgilangan tekst fragmentini to`g`irlash haqida ma’lumot olish 
kin. Biron-bir termin haqida ma’lumot olish uchu
sic qon tugmasini 2 marta bosish. N
ochiladi va bu oynada ro`y
Topics (mavzuni ko`rsat) tugmasi 
bil n bog`liq bo`lgan mavzular ro`yxati chiqadi. Shu ro`yxatdagi bitta mavzu 
n anib Go To(o`tish) tugmasi bosilishi bilan u xaqda oynada kerak ma’lumotn
oli h mumkin. 
 
Agar shu ma’lumot Word ga o`tish bilan saqlanib qolishi istalsa, sichqoncha 
bilan On Top (oldingi plan) tugmasi bosiladi . 
 
yordam tekstini Print (bosmaga chiqarish ) buyrug`i bilan bosib chiqarish 
mumkin. 
ƒ  Oynani yopish uchun Close (yopish) buyrug`i ishlatiladi . 
Index (predmet ko`rsatkichi) ma’lumot sistem
hga yordam beradi. 
Help (yordam) menyusini ochish va uning buyruqlari bilan tanishib chiqish 
uchun:  
tents (mundarija); 
•  Search for help (yordam qidirish); 
•  Index (predmet ko`rsatkichi); 
•  Quick Preview (qisqa ko`rgazma); 
•   Examples and Demonstrations (misollar va na
•  Tip of the Day (kun tartibi); 
•  About Microsoft Word (Word pr
kerak. 
 Yangi xujjat tuzish yoki bor xujjatni chiqarish muh
qu idagicha amalga oshiriladi: 
2 betli tekstni kiritish; 
 
100

---

• 
gorizontal chiziq yuqorisidagi 3 ta 
asini bosish, 
di. 
Pik
joyi
qili
nyuni o`zgartirish quyidagicha amalga oshiriladi: 
•  view menyusidagi 
ydo bo`lgan muloqot 
oynasidagi Customize (to`g
i . 
•  Xuj
cription da 
o`qi
un File (fayl) menyusidagi Save 
All (xammasini saqlas
B
-  Yangi xujjatni ochish uchun File menyusidagi New (yangi) Buyruqni tanlash 
kerak
-  File menyusidagi N
bilan 
oynasidagi Template 
(shab
-  ilmiy 
-  Faksl
-  formulyator 
 
xatlar va boshqalar  
Shablon tanlagandan keyin OK tugm
h kerak. 
Templatedagi kerakli qator tanlana
 bosiladi. Hosil bo`lgan muloqot 
oynasi orqali xujjat belgilarini o`zgart
 klaviaturadan kerakli ma’lumotlarni 
kiritis
yin 
Dessription orqali xujjat sha
menyu
vaqtda
di, chunki bu menyu barcha ochilgan xujjatlar 
ro`yxa
Ctrl+F
buyru
le Name (fayl nomi) ichidagi Save As 
(sifatida saqlash) muloqot oynasi Save (saqlash) piktogrammasida saqlab qo`yish 
Maket tartibini o`rganish, buning uchun View (tuzilish) menyusidagi Page 
Layout (maket) buyrug`iga kiritiladi yoki 
piktogrammalardan chap tomonidagi 1 chisiga sichqoncha tugm
shunda xujjat qanday yozilgan bo`lsa shunday ekranda paydo bo`la
Kerakli piktogrammalar guruhini ekranda o`rnatish uchun OK bosiladi. 
tografik menyuni boshqa joyga joylashtirish uchun sichqonchani uning bo`sh 
ga to`g`irlab, uni bosib turgan xolda siljitish kerak. Yangi piktogramma hosil 
sh uchun piktografik me
toolbars buyrug`i tanlanadi va pa
`irlash) tugmasi bosilad
jatdagi o`zgartirishni saqlash uchun Save Changes in (dagi o`zgartirishlarni 
saqlash) ro`yxatdagi Normal Dot tanlanadi. 
•  o`zida buyruqni saqlovchi programmani piktografik menyuga kiritish uchun 
kategoriyalar ro`yxatida shu menyu nomi belgilanadi. 
•  Hohlagan programmada sichqoncha tugmasi bosiladi va Des
ladi. 
•  Kerakli programma o`qiladi va kerakli joyga joylashtir-iladi. 
•  Oxirida Close tugmasiga bosiladi. 
•  Programmadagi o`zgartirishlarni saqlash uch
h) tugmasiga bosiladi.  
ir nechta xujjatlarni tanlash va ularni bir vaqt ichida qayta ishlash uchun: 
, shunda sarlavxada yangi xujjat nomi paydo bo`ladi. 
ew buyrug`i orqali shablonlardan bittasini tanlash va shu 
birga 35 ta xujjatlar shablonlari ichidan muloqot 
lon) orqali hosil qilingan xujjat shabloni tanlanadi. 
ishlar: 
ar  
-
asini bosis
Ogoxlantirishlar: 
 Template ro`yxatidan yana yordamchi (Wizards)lar mavjud, ular orqali 
di va OK
irish va
h mumkin. Template ro`yxatidan kerakli qiymat tanlangandan ke
blonini ko`rish imkoni tug`iladi. Window (oyna) 
si orqali xujjatlar oynalarini almashtirish yoki bir necha oynalar bilan bir 
 ishlash mumkin bo`la
tini o`zida to`plagan. 
6 orqali Windows menyusidagi Arrange All (hammasini joylashtirish) 
g`i orqali oynalarni bir qatorda joylashtirish imkoni tug`iladi. 
8 ta simvoldan oshmagan xujjatni Fi
 
101

---

m
ektoriyani belgilab, uning nomini Drives (disklar) orqali 
d
yusidagi Close orqali ishlab turuvchi 
x
b qo`yish uchun: 
1.
asi orqali faylni ochish. 
dagi Open buyrug`i orqali muloqot oynasida diskni va 
irektoriyani kerakli fayl joylashgan joyida ko`rsatish. 
2.
satish va OK ni bosish.  
3.
 turini almashtirish kerak bo`lsa List Files of Type da kerakli 
. 
O’zida eski xujjatni saqlovchi faylni ochish uchun. 
ƒ
File (faylni topish) buyrug`ini tanlash kerak . 
ƒ
idirish) muloqot oynasidagi File Name ga fayl nomini 
a’lum bo`lsa * yoki ? lardan foydalanish kerak. 
ƒ
oddirektoriyalarni ishga tushirish ) dan ham 
i topish uchun foydalanish kerak. 
ƒ
 keyin Find File muloqat oynasini ochish kerak. Undagi Listed 
atida hamma fayllar nomlari to`plangan bo`ladi  
Belgilangan tekst fragmentini qalin chiziq (Bold) va 
k
zish uchun: 
-
yusidagi Font (shrift) buyrug`ini chiqarish va u orqali Font 
h. 
-
o`yhatidan ikki xil chiziqdan bittasi tanlanadi. 
-
ffekt) guruxida Small Caps yoki all Capsni o`rnatish. 
-
iligini tasdiqlash uchun OK ni bosish kerak. 
avatli chizib chiqishni va punktir chizib chiqishni 
ta
ƒ
ont buyrug`ini ishga tushirib Font muloqot oynasini 
. 
ƒ
nderlineni tanlash kerak. 
 
Belgilangan simvollarni chizish turi bilan ajralib turishi uchun Effects guruhida 
anlanishi kerak. 
Oxirida OK ni bosish kerak. 
Teksti belgilangan fragm
h kerak. 
   Teks
umkin. Direstoriesda dir
isk nomini yozib OK bosiladi. File men
ujjat oynasini yopiladi.  
Saqlangan xujjatni ochish, yopish va saqla
 
File menyusidagi Open buyrug`i yoki Open piktogramm
Shu bilan birga Drives
Directories, ya’ni d
 
File Name da fayl nomini ko`r
 
Agar faylning
qiymatni ko`rsatish kerak
 
File menyusidagi Find 
 
hosil bo`lgan Search (q
yozish kerak, agar u nom
 
Include Subdirectories (p
poddirektoriyalarda shu fayln
 
Fayl topilgandan
Files (fayllar ro`yxati) ro`yx
ursiv (Italis) bilan chi
 
Format men
muloqot oynasini ochis
 
Font Style (shrift turi) r
 
Effects (qo`shimcha e
 
Tanlanganni to`g`r
Chiziq chizishni 2 q
nlashni kiritish tartibi: 
 
Format menyusidagi F
ochish kerak
 
Chizib chiqish uchun U
ƒ
Strike through optsiyasi t
ƒ 
 
entning shrifti va 
turini o`zgartirish tartibi: 
-  Format menyusidagi Font buyrug`ini ishga tushirish. 
-  Font muloqot oynasidagi Font ro`yxatidan kerakli shrift turini belgilash. 
-  Preview yordamida tanlangan shriftni ko`rish mumkin. 
-  Size ro`yxatidan shrift razmerini tanlash mumkin. 
-  U tanlangandan keyin tasdiqlash uchun OK ni bosis
t tuzish turini o`rganish: 
ƒ  Tekst tuzish turini bosish; 
ƒ  Sichqoncha kursorni belgilanishi kerak bo`lgan xujjat qismiga yo`naltirish 
kerak. 
 
102

---

ƒ  Oxirida ESC tugmasi bosilishi kerak. 
Tekst sarlavxasining formatlash muxitini 
o`rganish tartibi : 
-  Format menyusidagi Paragraph buyrug`i orqali qatorlar orasida bo`shliq hosil 
qilish va hosil bo`lgan muloqot oynasida Intentdsand Spacing ni tanlash, 
Spacing guruhida Line Spacing (qatorlar orasida bo`shliq) ro`yxatini ochish va 
ko`rsatish orqali kerak bo`lgan bo`shliqni tanlash mumkin. To`g`riligini 
ma’qullash uchun OK tugmasini bosish kerak. Bundan tashqari 1; 1.5; 2 
qatorga teng bo`lgan bo`shliqlarni ishlatish mumkin. 
-  Orqama keyin kelayotgan abzatslarni Intentdsand Spacing (oraliq) guruxidagi 
before (oldin) va after (keyin) kiritish maydonlarida yuqoridan va pastdan 
oraliqlar ko`rsatish va To`g`riligini ma’qullash uchun OK tugmasini bosish 
kerak. 
 
to`g`irlash kerak. 
-  File
irinchi 
qato
ne (birinchi 
qato
abzats oralig`ini sm. orqali belgilash 
mum
i One(1), Two(2), 
Thr
 To (ga 
o`zg
-  Piktogrammalar yordamida chap, o`ng tomonlardagi va markazdagi abzatslarni
 menyusidagi Paragraph buyrug`i orqali birinchi qator abzatsi uchun joy 
tashlab, uni o`ng va chap tomondan siqilib borishini tashkillashtirish mumkin. 
Shunda ekranda Paragraph muloqot oynasi paydo bo`ladi. Bu yerda b
r abzatsi uchun joy tashlanishi uchun Intentation (Bo`shliq) maydonidagi 
Spacial ro`yxatidagi Intentdsand Spacing menyusidagi First Li
r) elementi tanlanishi kerak. Kiritish maydoni Vu (ga) o`ng tomonda 
joylashgan bo`lib, u orqali 1 chi qator 
kin. Identation guruhidagi Right kiritish maydoni orqali o`ng tomondan va 
Left chap tomondan siqilib borishini ta’minlash mumkin, yakunida OK ni 
bosish kerak. 
Tekstni varaqlarga maksimum ajratilgan 
kolonkalar sathida sig`dirishda varaq chegarasini va 
kolonka parametrini tanlash uchun: 
-  Kursorni tekst kolonkalariga ajratishni boshlaydigan joyga to`g`irlab, Format 
menyusidagi Columns (kolonkalar)ni tanlash kerak. 
-  Ochilgan muloqot oynasidagi Presets guruhi maydonidag
ee(3), Left(chap), Right(o`ng) oynalaridan bittasi tanlanishi kerak. Shunda 
kolonkalarning varaqdagi soni va joylashishi paydo bo`ladi. 
-  Kolonkalar oralarida bo`shliq hosil qilish uchun Line Between (ajratuvchi 
chiziq) optsiyasi tanlanadi. 
-  Kolonkalar orasidagi enlik va oraliq hosil qilish uchun Wide and Spacing 
guruhi tanlanadi. 
-  Hamma kolonkalar oralig`ini birdaniga hosil qilish uchun Apple
artirish) ro`yxatiga Wide document (butun xujjat) yoki This Point Forward 
(shu joydan boshlab) elementlari tanlanishi kerak. 
-  Oxirda OK tugmasini bosish kerak. 
Buyruqlarni o`zgartirish va 
qayta ishlash tartibi quyidagicha: 
-  Edit meyusidagi Undo (o`zgartirish)buyrug`i orqali buyruqni o`zgartirish 
mumkin. Oxirgi bajarilgan buyruq Undo buyrug`i chaqirilishi bilan o`zgaradi. 
 
103

---

-  Bir nechta buyruqlarni birdaniga o`zgartirish uchun pastga qaratilgan strelka 
bir vaqt ichida bosiladi. 
-  Edit menyusidagi Repeat (qaytarish) yoki o`chirilgan buyruqni tanlash 
mumkin. Repeat buyrug`i har safar chiqarilganda bittadan o`chirilgan buyruq 
tiklanadi. 
-  File menyusidagi Close (yopish) orqali oxirgi saqlanishdan keyin xujjatning 
barcha o`zgartirishlarini bekor qilish mumkin.  
Shular orqali buferdagi belgilangan tekst fragmentini WINDOWS ning 
boshqa programmalarida ham ishlatish mumkin. Buning uchun EDIT menyusidagi 
PASTE buyrug`i chaqiriladi.  
Belgilangan fragmentni bufer orqali joylashtirishning uch xil usuli bor: 
-  EDIT menyusidagi CUT buyrug`i orqali. 
-  CU
adi. 
alga oshirish mumkin. 
1.
yordam 
beradilar? 
T buyrug`i piktogrammasidan qaychi sifatida foydalanish orqali. 
-  CTRL+X orqali. Buning uchun: 
-  Kiritish kursorini joylashtirishga to`g`irlash: 
-  EDIT menyusidagi PASTE ni ishlatish. 
-  PASTE piktogrammasini ishlatish. 
-  CTRL+V dan foydalanish kerak. 
Xujjat fragmentlaridan sichqoncha orqali nusxa olish uchun: 
-   Sichqoncha kursorini xujjatning belgilangan fragmentining hohlagan joyiga 
joylashtirish va sichqoncha chap tugmasini bosib turish kerak. Shunda 
sichqoncha kursori oldida to`g`ri to`rtburchak paydo bo`ladi, u buksirga olish 
va joylashtirishdan dalolat beradi. 
-  Endi shu to`g`ri to`rtburchak orqali tekst fragmenti kesib olinadi.  
-  Shunda kesib olingan fragment yo`qolib, u boshqacha joylashadi. 
-  Belgilangan tekst fragmentlaridan nusxa olish uchun bir vaqtda CTRL va 
sichqoncha chap tugmasi bosiladi. Shunda sichqoncha kursori yonida to`g`ri 
to`rtburchak va qo`shuv belgisi paydo bo`ladi, ular shu fragmentdan nusxa 
olinganligini bildir