¤збекистон республикаси олий ва ¤рта

 

1-rasm.

 Kanoppoyaning ko‘ndalang   

kesimi tuzilishi: 

1-kutikula;  2-epidermis;  3-kallenxima; 

4-po‘stloq parenximasi; 5-endodermis; 

6-birlamchi  tola;  7-ikkilamchi  tola;  8-

po‘stloq parenximasi; 9-to‘rli truba; 

10-kambiy; 

11-yog‘ochlik; 

12-suv 

yo‘llari; 13-o‘zak; 14-bo‘shliq. 

 

 

 

Elementar tola. 

 

To‘qimadagi  bir-biridan  ajralgan  yoki  dastaga  joylagan  yagona  tola  elementar 

tola  deb  ataladi.Ximiyaviy  jihatdan    elementar  tola  yuqori  malekulali  polimer  modda 

hisoblanadi.Tola  hujayrasining  asosiy  moddasi  tsellyulozadan  iborat  bo‘lib,u  tolaga 

pishiqlik, egiluvchanlik va elastiklik beradi. 

 

Tola  tarkibida  tsellyulozadan  tashqari  pektin,lignin  va  boshqa  moddalar 

bo‘ladi.Bularning  hammasi  tsellyulozaning  yo‘ldoshi  bo‘lib,  tolaning  qattiqligini  oshi-

radi,  pishiqligini  kamaytiradi,  sifatini  pasaytiradi.Elementar  tola  duk  shaklida  bo‘lib, 

o‘rtasi  yo‘g‘on  va  ikki  tomoni  ingichkalashgan,  devori  qalinlashgan  va  o‘rtasida 

bo‘shliqga  ega.Elementar  tola  uzunligining  ko‘ndalang  kesim  kattaligiga  nisbati  pro-

zenximalik koeffitsienti deb ataladi.Bu koeffitsient juda katta chegaralarga o‘zgarib tu-

radi. 

 

Kanopning  elementar  tolasi  kalta - 1,5....6,0 mm, o‘rtacha ko‘ndalang kesimi 20 

mkm  va  prozenximalik  koeffitsenti  100....150  ga  teng.Ular  ko‘pqirrali  shaklda 

bo‘lib,dastada  zich  birlashib  turadi.Elementar  tola  ko‘ndalang  kesimlarining  ichki 

---

14 

 

tuzilishini  elektron  mikroskop  orqali  kuzatilsa,ularda  aylana  shaklida  joylashgan 

qatlamlarni  ko‘rish  mumkin.Daraxtdagi  yillik  xalqalardan  farqli  ravishda  bu  o‘sish 

xalqalari  bir  yilda  emas,balki  bir  kecha-kunduzda  hosil  bo‘ladi.SHuning  uchun  xam 

ularni  “Ko‘ndalang  o‘sish  xalqalari”deyish  mumkin.Elementar  tolalarni  ximiyaviy  ji-

hatdan tekshirish har qaysi elementar tolada 3 ta - birinchi,ikkinchi va uchinchi hujayra 

devori  bo‘lishini  ko‘rsatadi.  Xujayralarning  o‘rtasida  bo‘shliq  (kanal)  bo‘lib,unda 

hujayra  tirikligida  protoplazma  bo‘ladi.Kanopoyani  hosil  bo‘lgan  elementar  tolaning 

sifati  va  soni  ko‘p  faktorlarga:o‘sish  va  rivojlanishi,yorug‘lik,  issiqlik,namlik,  oziqa 

moddalar,selektsiya navi va boshqalarga bog‘liq.