Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта таълим вазирлиги

2.2 Бетон ва темирбетон
 
конструкцияларининг емирилиши 
Бино ва иншоотларнинг конструкциялари бетондан, темирбетондан ва 
тош-ғиштдан қурилади. Уларни емирилиш ва бузилишдан сақлаш бино ва 

---

30 
иншоотларни умрбоқийлигини узайтиришда ҳамда зарурий эксплуатацион 
талаблар даражасида сақлаш муҳим амалий аҳамиятга эгадир.
Тузилиши жиҳатидан табиий ва сунъий тош-ғишт материаллари бетонга 
яқин, уларнинг асосини боғловчи ва тўлдирувчи ташкил этади. Тош-ғишт 
қурилиш ашѐлари тузилиши жиҳатидан авваломбор, ғоваклигининг катталиги 
билан металлдан фарқланади. Ғоваклик даражаси бетонда 10-15%, оҳактошда 
15-30%, сопол буюмларда 5-35%. Бу уларнинг сувни сизиши, намликни ютиш 
ѐки конденсациялаш, конструкцияга агрессив эритмаларнинг ютилишига имкон 
беради.
Демак, материалнинг ғоваклиги қанча катта ва унинг таркиби қанчалик 
кўп ташкил этувчилардан иборат бўлса, унинг агрессив муҳитга бардошлилиги 
шунчалик кам бўлади.
Бетоннинг мустаҳкамлиги назарий жиҳатдан вақт ўтиши билан ошиб 
боради. Бироқ, цементнинг гидратация жараѐнида фақатгина бетоннинг 
намлиги 70-90% ва ҳарорат 10-30 даража бўлгандагина агрессив бўлмаган сув 
таъсирида бетон мустаҳкамлигининг ошиб боришига имкон яратилади [2].
Бетон ва темирбетон конструкцияларнинг коррозияланиши
Ҳозирги 
кунда 
бетон 
ва 
темирбетон 
конструкцияларни 
коррозияланишининг 4 тури мавжуд.
I тур коррозия. Бу турдаги коррозия сувнинг бетонга сингиб унинг 
таркибидан ташкил этувчилар, хусусан, сўндирилган оҳак- Са(ОН)
2
ни ювиб 
чиқариши билан боғлиқ. Бу жараѐнга оҳакнинг ишқорланиши дейилади ва 
бетон учун жуда хавфлидир. Оҳактош эса деярли барча турдаги цементнинг 
асосий ташкил этувчисидир. Масалан, кимѐвий таркиби бўйича портландцемент 
– 64-68% оҳактошдан, 21-24% кремней тупроғидан, 4-7% лойтупроқдан, 1-3% 
темир ва магний оксидидан иборат.
1-турдаги коррозиянинг ташқи белгиси - бетоннинг ташқи деворини оқ
порошок сифат модда билан қопланишидир.

---

31 
Бунда кальций гидрооксиди- Са(ОН)
2
ҳаводаги СО
2
таъсирида кальций 
карбонатга- СаCО
3
га айланади: 
Са(ОН)
2
+ СО
2
= СаCО
3
+ Н
2
О 
Агарда таъсир қилувчи сувнинг миқдори кам бўлиб ва сув бетоннинг 
сиртида парланиб турса (бетонга сингмасдан), бунда кальций гидрооксиди- 
Са(ОН)
2
бетон таркибида қолади ва бу жараѐн бетоннинг ўз-ўзидан даволаниши 
дейилади.
1-турдаги коррозиянинг асосий кўрсаткичи кальций гидрооксидининг 
эриш тезлигидир.
Тажрибалардан маълумки, оҳактошнинг дастлабки 16% ишқорланиши 
бетон мусаҳкамлигини 20%, кейинги 14% эса мустаҳкамликни 50% га 
камайишига олиб келади. Конструкциянинг тўлиқ бузилиши оҳактошнинг 
емирилишининг 35-50% миқдорига тўғри келади.
Бетоннинг 1-тур коррозияга бардошлилигини баҳолашда асосий омил 
сифатида бетоннинг зичлиги ва цементнинг таркиби (унинг таркибидаги 
оҳактош миқдорининг камлиги) муҳимдир.
Турли хилдаги цементларнинг 1-тур коррозияга бардошлилиги улардаги 
оҳактош миқдорига боғлиқ. Бу кўрсаткич бўйича портландцемент бардошсиз, 
пуццоланли ва шлакли портландцемент зичлиги нисбатан катта ва бардошли 
ҳисобланади.
Шундай қилиб, 1-тур коррозия - бу бетоннинг ишқорланиши. Бино ва 
иншоотларни коррозиянинг бу туридан сақлаш, конструкцияни сув таъсиридан 
сақлаш, гидроизоляция ишларини бажариш, сизот сувларини қочиришдан 
иборат.