Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта таълим вазирлиги

Бетоннинг мустаҳкамлигини статистик баҳолаш. 
Ҳозирги вақтда қўлланилаѐтган бетон мустаҳкамлиги назариясида унинг 
структураси эътиборга олинмайди. Бетоннинг мустаҳкамлиги унинг 
структурасига боғлиқлиги масаласи шу вақтгача ўз ечимини топгани йўқ. Бу 
масаланинг ечими айниқса Марказий Осиѐ иқлими шароитида ишлатиладиган 
бетонлар учун жуда муҳим аҳамият касб этади. Чунки бетон қуруқ ва иссиқ 
иқлим шароитида иссиқлик ва намлик таъсирида (ташқи кучлар таъсиридан 
ташқари) қўшимча ички кучланишлар ҳолатида бўлади. Бу ҳолат ҳисоб 
ишларида етарли даражада эътиборга олинмайди.
Шу кунгача бетоннинг мустаҳкамлиги ва деформацияланиши ҳақида 
маълумот фақат бетон намуналарини сиқиш натижалари орқали аниқланади. 

---

106 
Бунда бетоннинг физик ва меҳаник ҳоссаларининг ўртача қийматлари топилади 
ва улар темирбетон конструкцияларини лойиҳалаш учун ҳозирги кунда асос 
қилиб олинган. 
Бетоннинг мустаҳкамлик синфлари. Бетоннинг меъѐрий қаршиликлари 
ва маркалари. Бетоннинг мустаҳкамлиги унинг ѐшига ва қотиш шароитига, 
намунанинг шакли ва ўлчамларига ҳамда кучланииш ҳолатининг ҳарактерига 
боғлиқ бўлади. Бетон бир жинсли бўлмаганлиги ва турли ҳил омилларнинг 
таъсир этиши натижасида ҳоссалари кенг миқѐсда ўзгарувчан бўлади, лекин 
шунга қарамай, ҳисоб ишларида маълум даражада ишонарли бўлган мустаҳ-
камлик кўрсаткичларидан фойдаланишга тўғри келади. 
Бир хил бетон қоришмасидан тайѐрланган N та намуна синалганда R
1
, R
2
, 
R
3
, . . .R
N
қаршиликларга тенг бўлган бетон мустаҳкамлиги олинади. Бу 
қаршиликлар қиймати R
1
2
3
. . . N
бўладиган бўлса, табиийки, қайси бир 
қаршилик конструкцияларни ҳисоблаш учун қўлланиши мумкин деган савол 
туғилади [1]. 
Ҳисоб ишларида R
1
қўлланиладиган бўлса, конструкциянинг ишончлилик 
даражаси жуда ҳам юқори бўлиб, унинг таннарҳи эса қиммат бўлади. Агар 
ҳисоб ишларида R
N
қўлланиладиган бўлса, конструкциянинг ишончлилик 
даражаси жуда ҳам паст бўлиб, унинг таннарҳи арзон бўлади. 
Биринчи 
ҳолат 
ҳам, 
иккинчи 
ҳолат 
ҳам 
лойиҳачиларни 
қаноатлантирмайди. У вақтда конструкцияларни ҳисоблашда қаршиликларнинг 
қайси бирини қўллаш лозим. Бу саволга эҳтимоллар назариясидан жавоб топиш 
мумкин. 
Бетоннинг қаршилиги ўзгарувчан экан, демак уни ўзгарувчан миқдор 
сифатида қабул қилиш мумкин. Бу ҳолатда бетон қаршилигининг 
ўзгарувчанлигини баҳолаш учун ўзгарувчан миқдорларнинг статик тақсимот 
қонунларидан фойдаланиш мумкин. 

---

107 
Бир хил бетон қоришмасидан тайѐрланган намуналарнинг қаршиликлари 
R
1,
R
2
, R
3
, . . .R
N
декарт системасининг абсцисса ўқи бўйлаб, бу 
қаршиликларнинг пайдо бўлишига мос бўлган Р
1
,Р
2
,Р
3
,...Р
N 
эҳтимолликларни 
ордината ўқи бўйлаб жойлаштирилганда бетон қаршиликларининг эмпирик 
тақсимот қонунини ифодаловчи графикни оламиз (4.2-расм, а).