Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта таълим вазирлиги

3. Диэлектрик электр майдонида
Диэлектрикларда электр зарядларининг ўзаро таъсирлашуви.
Маълумки металл трубкага зарядланган таёқчани яқинлаштирилса, металл трубка зарядланган таёқча билан таъсирлашади.
Агар шу металл трубка ўрнига ёғоч линейка қўйиб, унга зарядланган таёқчани яқинлаштирса, линейка ва таёқча ўзаро таъсирлашади.
Лекин шу линейкани иккига бўлсангиз, улар ўзаро нейтрал ҳолда (таъсирлашмасдан) туради.
Ёғоч линейка ва зарядланган таёқчанинг ўзаро таъсирлашуви сабаби – ёғочдаги атом ва молекулалардаги зарядли заррачаларнинг зарядли таёқча электр майдони таъсирида ҳар хил зарядларнинг ҳар хил томонга силжиши юз беради ва бу ҳодиса диэлектрикнинг қутбланиши дейилади.
Электр майдон бўлмаганда атом ядроси атрофида электронлар булути симметрик жойлашган бўлади:
Агар майдон қўйилса симметрик жойлашган электронлар булути жойлашуви ўзгаради.
Қутбланиш натижасида модда сиртида боғланган зарядлар пайдо бўлади ва улар нейтрал ҳолатдаги диэлектрик билан зарядли таёқча орасидаги ўзаро таъсирни вужудга келтиради.
Сирт зарядлари ҳосил қилган электр майдон кучланганлиги вектори диэлектрик ичида ташқи йўналишига қарама-қарши йўналган бўлади:
Қутбланиш натижасида модда сиртида боғланган зарядлар пайдо бўлади ва улар нейтрал ҳолатдаги диэлектрик билан зарядли таёқча орасидаги ўзаро таъсирни вужудга келтиради.
Сирт зарядлари ҳосил қилган электр майдон кучланганлиги вектори диэлектрик ичида ташқи йўналишига қарама-қарши йўналган бўлади:
Диэлектрикнинг ички электр майдони кучланганлиги :

бўлади.
Вакуумдаги электр майдон кучланганлиги нинг модулининг, диэлектрикдаги майдон модулига нисбати:

модданинг диэлектрик сингдирувчанлиги дейилади.
Вакуумдагига нисбатан диэлектрик ичида электр майдон кучланганлигининг марта камайиши ҳисобига диэлектриклар ичидаги нуқтавий зарядларнинг электростатик ўзаро таъсир кучининг ҳам шунча марта камайишига олиб келади.
Шунинг учун диэлектриклардаги нуқтавий зарядларнинг ўзаро таъсирлашуви учун Кулон қонуни ҳам қўйидагича бўлади:


1. Ташқи майдон таъсирида ҳар хил зарядларнинг ҳар хил томонга силжиши – диэлектрикнинг қутбланиши дейилади.
2. Қутбланиш натижасида модда сиртида боғланган зарядлар ҳосил бўлади.
3. Сирт зарядлари ҳосил қилган электр майдон кучланганлиги вектори диэлектрик ичида ташқи йўналишига қарама-қарши йўналган бўлади.