Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта маxсус таълим вазирлиги

3.1. Берилган чизиқий зичликдаги ип ишлаб чиқариш учун хом ашё танлаш
Сўнгги йилларда хом ашё биржалари томонидан ўрта толали пахтанинг 20 дан ортиқ, ингичка толали пахтанинг ўнга яқин селектсион навлари сотилмоқда. Бундай толалардан ишлаб чиқариладиган ипларнинг чизиқий зичлиги ҳам турлича (10-100 текс). Шунинг учун ҳам лойиҳаланадиган технологик жараёнларда маълум чизиқий зичликдаги ип ишлаб чиқариш учун толани тўғри танлаш катта аҳамиятга эга. Йигириладиган ип таннархининг 70% улушини толанинг нархи ташкил этади. Толаларнинг турлари бўйича нархлари ҳам ҳар хил. Ундан ташқари, ҳамма пахта навларини ҳам бир-бири билан аралаштириб бўлмайди, чунки уларнинг хоссалари ҳар хил. Шу туфайли ҳар бир лойиҳанинг энг асосий масалаларидан бири — толани тўғри танлаш ҳисобланади. Иккинчи томондан олинадиган ипнинг сифати ва физик-механик кўрсаткичлари олинган толанинг хоссаларига бевосита боғлиқ: тола қанча сифатли бўлса, ундан олинган ипнинг сифати ҳам шунча юқори бўлади. Лекин ўртача ёъғонликдаги ип олиш учун юқори навлардаги пахта толаси қабул қилинса, ипнинг сифати яхши, аммо таннархи юқори бўлади. Шунинг учун маълум ёъғонликдаги ип олиш учун шундай тола танлаш керакки, ишлаб чиқарилган ипнинг сифат кўрсаткичлари ҳам меъёрлар, ҳам истеъмолчи талабига тўлиқ жавоб берсин. Сифатли ип йигириш учун турли толалардан аралашма тузилади. Аралашма таркибига бир нечта ёндош пахта толаси навлари қабул қилиниши мумкин. Ип йигиришда толанинг таркибини танлаш ипларга қўйилган талабларга боғлиқ бўлади.
Қўшма корхоналарда йигирилган иплар қайси соҳада ишлатилишига қараб қуйидагича белгиланмоқда:
Оддий (карда) тўқув ипи CД, қайта тараш тўқув ипи СМ ҳарфлари билан белгиланиб, улар сўнгида эса ипнинг инглизча номер рақамлари қўшилади. Трикотаж ипларини белгилашда CД ва СМ белгилари олдига К (книттинг) ҳарфи қўшилиб, КCД ёки КСМ деб қисқартирилган белгилар билан ифодаланади (CД 20, СМ 20, КСД 20, КСМ 20).
Ип ва бошқа йигириш маҳсулотлари чизиқий зичлигини ифодалаш учун халқаро текс системаси қабул қилинган бўлиб, бу система 1 км узунликдаги маҳсулот массасининг граммларда ифодаланишини билдиради.

Ип маҳсулотларининг чизиқий зичлиги хорижий давлатларда турлича системаларда ифодаланади. Метрик система 1 грамм маҳсулот узунлигини метрларда ифодаланишини кўрсатади.

Денье системаси асосан кимёвий толалар чизиқий зичлигини аниқлашда ишлатилади ва 9000 м узунликдаги маҳсулот массасининг граммларда ифодаланишини билдиради. (20 денье бу 9000 м ипнинг массаси 20 г эканлини бирдиради.)
НеБ системасида инглиз номери атамаси ишлатилиб, 840 ярд узунликдаги маҳсулот массасининг фунтда ифодаланишини билдиради.

Булардан ташқари, НЕк системаси (камвол ипларининг инглиз номери) ва гран/ярд системаси (Америка грани) ҳам ишлатилади.
Маҳсулот чизиқий зичлиги ўлчов бирликларини қайта ҳисоблаш коеффитсиентлари 2-жадвалда келтирилган.

системалар	tex	Nm	NeB	Gran/yard	NEk
тex
Nm
NeB