Ўзбeкистoн рeспубликaси oлий вa ўртa мaxсус тaълим вaзирлиги тoшкeнт aрxитeктурa қурилиш институти

Алоҳида жойлашган қудуқлар иш режимини гидравлик ҳисобининг графо-
аналитик усуллари. 
Қудуқдан сувни чиқариб олишда (5.11-Расм) насос босими 
Н 
– 
сувни кўтариш
 
z геометрик баландлигини енгишга, сатҳнинг пасайиши 
S
ва 
қудуқдан сувни узатиш нуқтасигача сув тармоқдаги босимнинг йўқолиши 
h

га 
сарф қилинади. Бу ҳолатда, қудуқда ўрнатилган насос қуйидаги босимни ҳосил қилади: 


в
гор
ст
р
h
S
H







.
(5.3) 
бу ерда: 
H - 
қудуқдан сувни кўтаришнинг тўлиқ баландлиги; 
p

- резервуардаги сув сатҳи белгиси; 
гор
ст
.

-
грунт сувлари статик сатҳи белгиси; 
S - 
қудуқдаги сатҳнинг пасайиши; 

в
h
- қудуқдан резервуаргача бўлган сув тармоғидаги босим 
йўқолиши, сув кўтариш қувурларида босим йўқолишини 
қўшганда. 
Белгилар фарқи (
гор
ст
р
,



) – бу қудуқдан сувни кўтариш геометрик 
баландлигидир. Агарда бу белгилар ўзгармаса, у ҳолда: 
 
(
гор
ст
р
,



)= const = z. 
Иккинчи томондан, насос унинг ишчи характеристикаси 
Q
-
H
га мос босимни 
ҳосил қилади, у оптимал ФИК қийматлар диапазонида қуйидаги кўринишдаги 
тенглама билан аппроксимация қилиниши мумкин: 
H
= 
A
- 
BQ
2
,
(5.4) 
бу ерда:
 
А 
ва
 В 
– насоснинг 
Q
-
H
характеристикаси параметрлари. 

---

23 
Рис. 5.1. Схема подачи воды от скважины 
1 - фильтр; 
2 
- насос 
Рис. 5.12. «Қудуқ-насос-сув тармоғи-резервуар» тизимини ҳисоблашни 
графоаналитик усули

---

24 
(5.3) формулага (5.4) ифодани қўйиш, ҳамда 
 
Q
f
S

ва
 
Q
f
h
в


боғлиқликларни ҳисобга олсак, қуйидаги ифодани оламиз: 


2
2
2
ВQ
A
Q
A
l
R
km
Q
z
в
в







,
(5.5) 
бу ерда:
 
k
- 
фильтрация коэффициенти;
т 
- сувлижинслар қуввати 
(кт 
– жинсларнинг сув ўтказувчанлик 
коэффициенти); 
R 
- қатламнинг фильтрацион қаршилиги; 

- қудуқ фильтрининг фильтрацион қаршилиги; 
l
в
- насосдан қудуқларнинг резервуарга бирлашган нуқтасигача сув 
кўтариш қувурининг узунлиги; 
А
в
 
- сув тармоғининг солиштирма қаршилиги.
Алоҳида жойлашган қудуқларга нисбатан, (5.5) тенглама график ечилиши 
мумкин. Бунинг учун, 
Q
–
Н 
координаталарни шундай жойлаштириш керакки, 
Н 
= 
О нуқта 
.
.
гор
ст

белгида жойлашсин. У ҳолда, графикдаги 
const
р


чизиқ (5.12-
Расм) қудуқдан сувнинг кўтарилиш геометрик баландлигини, 
1
чизиқ эса – 
қудуқнинг 
Q
-
S 
характеристикасини аниқлайди (қудуқ характеристикаси ҳам 
тажриба маълумотлари бўйича, ҳам ҳисоб-китоблар асосида қурилган бўлиши 
мумкин). Ниҳоят, гидравлик қаршиликларга кўра, сув тармоқнинг 
Q 
- 
в
h

характеристикаси қурилади (эгри чизиқ 2).
 


p
const чизиққа 
Q
-
S
ва 
Q
-
d
h

характеристикалар қўйилса, қудуқ, сув 
тармоғи ва резервуарнинг умумий характеристикаси (эгри чизиқ 3) топилади, у г 
қудуқ дебитига кўра сувнин тўлиқ кўтарилиш баландлиги графигини ифодалайди.