Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта масус таълим вазирлиги

1. NEFT VA GAZ TO’G'RISIDA UMUMIY MA'LUMOTLAR
1.1. NEFT VA GAZNING DUNYO MIQYOSIDAGI O’RNI
Hozirgi zamon iqtisodiyotida energiya resurslari yetakchi rol o’ynaydi. Har bir davlat ishlab chiqarish kuchlarini rivojlanishing energomanbalarni ist'emol qilish darajasi bilan o’lchanadi. Butun dunyoda qazib olinayotgan foydali qazilmalarning 70% i energiya manbalari hisoblanadi. Energomanbalarning asosiy turlari: ko’mir neft, tabiiy gaz, gidro va yadro energiyasidir. Dunyo bo’yicha energomanbalarni ishlab chiqarish quyidagichadir:
1-jadval

Mlrd, t, shartli	1940	1960	1980	2000
Ko’mir	1,88	2,09	2,45	3,3
Neft	0,45	1,37	3,8	4,1
Gaz	0,12	0,63	2,7	3,0
Gidroenergiya	0,07	0,28	0,75	3,7
Yadroenergiya	0,07	0,28	0,60	0,6
va boshqalar	0,60	0,67	0,60	0,6

Neft va gazni qazib chiqarishning boshqa energomanbalarga nisbatan arzonligi, ularni chiqindisiz qayta ishlash va har xil mahsulotlarni olish neft va gazning asosiy afzalligidir. Lekin neft va gaz resurslari cheklangandir, shunga qaramasdan ularni qazib chiqarish boshqa yoqilg'ilarni qazib chiqarishdan ko’pdir.

Neftni bundan ko’p qazib chiqarish va ishlatish, uning resurslarining (zaxiralari) XXI asr oxirida tugashiga olib kelishi mumkin.
Hozirda neftning energiyaning asosiy manbai bo’lib qolganligi, uning iqtisodiy va siyosiy mavqeini oshirdi. Neft zaxiralarining borligi va uni eksport qilish mumkin ekanligi, neftga boy davlatlarning iqtisodiy va ijtimoiy taraqqiyotida juda katta rol o’ynamoqda.
Neftning dunyo bozoridagi bahosi oxirgi yillar ichida barqaror o’sib bormoqda va 2004-yilga kelib 1barel (159,6) neft 45 dollardan sotildi.
Avvallari neftni baholashni xalqaro neft kaрteli boshqaрaр edi. 1960-yilda 1m³ neftni 22 dollardan harid qilinib, iste'mol-chilarga qimmatga sotilar edi.
Neft qazib chiqaruvchi rivojlanayotgan davlatlar birlashib, o’zlarining eksport qiluvchi (Organization of Petрoleum Expoрting Countрes, OPEC) OPEK tashkilotini tuzdilar. Tashkilot рasman Venesuella tashabbusi bilan tashkil etilgan. Bu tashkilot neftni qazib olishni va a'zo mamlakatlarning neft eksporti siyosatini muvofiqlashtiрadi hamda a'zo mamlakatlar manfaatlarini himoya qiladi.